1 Kor 8,1-13: „Wiedza” w służbie „miłości, która buduje” wspólnotę Kościoła

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

1 Jeżeli chodzi o pokarmy składane bożkom w ofierze, to oczywiście wszyscy posiadamy „wiedzę”. Lecz „wiedza” wbija w pychę, miłość zaś buduje. 2 Gdyby ktoś mniemał, że coś „wie”, to jeszcze nie wie, jak wiedzieć należy. 3 Jeżeli zaś ktoś miłuje Boga, ten jest również uznany przez Boga. 4 Zatem jeśli chodzi o spożywanie pokarmów, które już były bożkom złożone na ofiarę, wiemy dobrze, że nie ma na świecie ani żadnych bożków, ani żadnego boga, prócz Boga jedynego. 5 A choćby byli na niebie i na ziemi tak zwani bogowie – jest zresztą mnóstwo takich bogów i panów – 6 dla nas istnieje tylko jeden Bóg, Ojciec, od którego wszystko pochodzi i dla którego my istniejemy, oraz jeden Pan, Jezus Chrystus, przez którego wszystko się stało i dzięki któremu także my jesteśmy. 7 Lecz nie wszyscy mają „wiedzę”. Niektórzy jeszcze do tej pory spożywają pokarmy bożkom złożone, w przekonaniu, że chodzi o bożka, i w ten sposób kala się ich słabe sumienie. 8 A przecież pokarm nie przybliży nas do Boga. Ani nie będziemy ubożsi, gdy przestaniemy jeść, ani też jedząc nie wzrośniemy w znaczenie. 9 Baczcie jednak, aby to wasze prawo [do takiego postępowania] nie stało się dla słabych powodem do zgorszenia. 10 Gdyby bowiem ujrzał ktoś ciebie, oświeconego „wiedzą”, jak zasiadasz do uczty bałwochwalczej, czyżby to nie skłoniło również kogoś słabego w sumieniu do spożywania ofiar składanych bożkom? 11 I tak to właśnie „wiedza” twoja sprowadziłaby zgubę na słabego brata, za którego umarł Chrystus. 12 W ten sposób grzesząc przeciwko braciom i rażąc ich słabe sumienia, grzeszycie przeciwko samemu Chrystusowi. 13 Jeśli więc pokarm gorszy brata mego, przenigdy nie będę jadł mięsa, by nie gorszyć brata.

Krytyka literacka

1. Kontekst i kompozycja

Powyższy fragment składa się na cały rozdział 8 Pierwszego Listu do Koryntian. W poprzednim rozdziale (rozdziale 7) mowa była o małżeństwie i dziewictwie, a w rozdziale następującym po naszym tekście (rozdziale 9) św. Paweł pisze o swej apostolskiej misji i jego prawach z niej wynikających. W naszym passusie możemy wyodrębnić dwie części: (1) o wiedzy, która nie wystarcza (ww. 1-6) i (2) o postępowaniu względem braci w aspekcie miłości (ww. 7-13).

1. Gatunek literacki

Cała księga stanowi formę starożytnego listu (mającego wstęp, główny trzon oraz zakończenie). W ramach listu apostoł posługuje się pomniejszymi gatunkami literackimi. W naszym tekście są to wskazania o charakterze religijno-praktycznym oraz moralnym.

Orędzie teologiczne

            Interesujący nas fragment rozpoczyna się od zwrotu „jeśli chodzi o”, za pomocą którego św. Paweł wprowadza nową tematykę. A stanowią ją pokarmy składane bożkom, czy też – bardziej ogólnie – problem bałwochwalstwa. Chrześcijanie mieszkający w Koryncie stawali się na co dzień świadkami składania pogańskim bogom w ich świątyniach ofiar ze zwierząt. Główną boginią czczoną w mieście była Afrodyta. Oprócz niej oddawano cześć jeszcze wielu innym bóstwom, takim jak m.in. Kronos, Posejdon, Helios, Zeus, Asklepios, Artemida i in. W praktyce wyglądało to tak, że po złożeniu ofiary część mięsa spożywali ludzie. Czynili to albo w świątyni danego bóstwa, albo w domach prywatnych (nierzadko w gronie swoich krewnych, sąsiadów i znajomych). Nawet na straganach można było kupić mięso wcześniej ofiarowane bogom.

W postawie chrześcijan żydowskiego pochodzenia było widać duży dystans do wszystkiego, co pogańskie. Unikali oni wszelkich elementów bałwochwalstwa. Problem mieli natomiast chrześcijanie pochodzenia pogańskiego. Przyjąwszy wiarę w Chrystusa, nie wyprowadzili się przecież ze swoich dotychczasowych domów i nie pozrywali swych relacji towarzyskich, rodzinnych czy sąsiedzkich. Jak jednak mieli postępować, kiedy na przykład otrzymywali zaproszenie od znajomych na uczty, gdzie spożywano pokarm poświęcony bożkom? Tę trudność przedstawiono św. Pawłowi, a nasz tekst jest próbą rozwiązania problemu.

A problem ten usytuowany został pomiędzy „wiedzą” a „miłością”. Apostoł pisze, że mamy „wiedzę” („poznanie”, gr. gnosis), ale ona „wbija w pychę” (dosłownie „nadyma”), podczas gdy „miłość buduje”. Stwierdzenie „Gdyby ktoś mniemał, że coś «wie», to jeszcze nie wie, jak wiedzieć należy” współbrzmi z sokratejską zasadą „wiem, że nic nie wiem”. Tę prawdę apostoł ukazuje, wprowadzając perspektywę Boga. Jeśli ktoś kocha Boga, jest przez Niego uznany (poznany).

W kolejnych słowach św. Paweł wraca do tematu spożywania pokarmów wcześniej złożonych bożkom na ofiarę. Teoretycznie nie ma w tym nic złego, że chrześcijanie uczestniczą w tego typu posiłkach, dzieląc je z pogańskimi znajomymi, bo wiedzą, że żadnych innych bogów poza jedynym Bogiem nie ma. Dla wyznawców Chrystusa jest to zatem zwykły posiłek pozbawiony zabarwienia religijnego. Pogańscy bogowie nie istnieją realnie, mimo że ludzie stawiają im pomniki i obdarzają kultem. Bóg jest tylko jeden – Ojciec, Stwórca, od którego wszyscy ludzie pochodzą i dzięki któremu istnieją. Jeden jest również Pan, Jezus Chrystus, „dzięki któremu także my jesteśmy” (w. 8). W ten sposób apostoł wyraźnie podkreślił prawdę o preegzystencji Chrystusa i Jego współudziale w dziele stworzenia.

Powyższe myślenie towarzyszy chrześcijanom, którzy mają „wiedzę” i jedząc pokarm ofiarowany bożkom, nie uczestniczą w pogańskim rytuale. Ale są też inni wyznawcy, „słabi”, a więc nieugruntowani jeszcze w wierze – chrześcijanie, którzy do niedawna sami składali bożkom ofiary w świątyniach i jadali pokarm im poświęcony i nie do końca potrafią się od takich praktyk odciąć. Widząc zaś ugruntowanych współwyznawców (tych, którzy mają „wiedzę”), a sami są tej wiedzy pozbawieni, mogliby upaść w wierze. Lepiej zatem unikać spożywania pokarmów ofiarowanych bożkom, żeby nie zgorszyć i nie stać się powodem upadku tych „słabych”. Wówczas to niby neutralne postępowanie mających „wiedzę” stałoby się przyczyną grzechu i zamachem na sumienia maluczkich w wierze. A byłby to jednocześnie grzech przeciwko samemu Chrystusowi. Można zatem podsumować, że w imię roztropności i miłości do słabszych współbraci, jak deklaruje apostoł, „przenigdy nie będę jadł mięsa” (w. 13) ofiarowanego bożkom.

Ojcowie Kościoła

Św. Grzegorz z Nazjanzu o właściwej ofierze składanej Bogu: „Jeśli zaś chodzi o mnie, składającego dzisiaj ofiarę chwały i spalającego bezkrwawą ofiarę słów, to jaka widownia będzie odpowiednia dla podziękowania? Jaki język sięgnie tam, gdzie ja chcę? Jakie ucho pomieści słowo? Bowiem nie tylko Słowo wraz z tym wszystkim, co ono określa, zasłużyło na podziękowanie słowami, a zwłaszcza to radosne określenie i moc nazwy, ale także ten człowiek sprawiedliwie będzie ukarany słowem z powodu wykroczenia przeciw słowom, których, chociaż są wspólne wszystkim bytom logicznym, on pożałował chrześcijanom jak swojej własności i wymyślił zupełnie nielogiczne rzeczy na temat słów, on, człowiek według własnego mniemania najlogiczniejszy” (Contra Julianum imperatorem 1,4).

Św. Atanazy o bałwochwalstwie: „Podziwiaj, jak po przyjściu Zbawcy bałwochwalstwo nie tylko się nie rozwinęło, ale to, co jeszcze zostało, zmniejsza się i pomału się kończy. Mądrość Greków nie rozwija się, ale zaczyna znikać; demony już nie zwyciężają nikogo przy pomocy swoich wymysłów, czarów i zaklęć, ale gdy tylko próbują coś przedsięwziąć, zostają zawstydzone przez znak krzyża[” (De incarnatione Verbi 55).

Kultura i sztuka

 https://www.greecetravelmag.com/articles/12/symposium-how-were-the-feast-dinners-in-ancient-greece

https://pl.labotigadullastrell.com/lalimentacio-dels-grecs-antics-una-mirada-a-la-cuina-de-lantiga-grecia/

 https://www.thetimes.com/life-style/food-drink/article/ancient-greeks-made-the-most-of-a-feast-with-donkey-toes-and-gazelle-brains-bvrbjdv9q?region=global

1. Katechizm Kościoła Katolickiego

O tym, że jest tylko jeden Bóg

212 „W ciągu wieków wiara Izraela mogła rozwinąć i pogłębić bogactwa zawarte w objawieniu imienia Bożego. Bóg jest jedyny; poza Nim nie ma innych bogów. On przekracza świat i historię. To On uczynił niebo i ziemię: «Przeminą one, Ty zaś pozostaniesz. I całe one jak szata się zestarzeją… Ty zaś jesteś zawsze ten sam i lata»”.

O bałwochwalstwie

2112 „Pierwsze przykazanie potępia politeizm. Domaga się od człowieka, by nie wierzył w innych bogów poza Bogiem i nie oddawał czci innym bóstwom poza Jedynym Bogiem. Pismo święte nieustannie przypomina o odrzuceniu «bożków ze srebra i złota, uczynionych rękami ludzkimi», które «mają usta, ale nie mówią; oczy mają, ale nie widzą…» Te czcze bożki czynią człowieka pustym: „Do nich są podobni ci, którzy je robią, i każdy, który im ufa” (Ps 115, 4-5. 8). Bóg natomiast jest «Bogiem żywym» (Joz 3,10; Ps 42, 3 i in.), który daje życie i działa w historii”.

O Jezusie jako Panu

449 Przypisując Jezusowi Boski tytuł Pana, pierwsze wyznania wiary Kościoła od początku stwierdzają, że moc, cześć i chwała należne Bogu Ojcu przysługują także Jezusowi, ponieważ istnieje On «w postaci Bożej» (Flp 2, 6), a Ojciec potwierdził to panowanie Jezusa, wskrzeszając Go z martwych i wywyższając Go w swojej chwale”.

1. Nauczanie papieży

Jan Paweł II o tym, że jest jeden Bóg: „Stwierdzenie, że «jeden tylko jest Dobry», odsyła nas zatem do «pierwszej tablicy» przykazań, która wzywa do uznania Boga jako jedynego i absolutnego Pana i do oddawania czci tylko Jemu ze względu na Jego nieskończoną świętość (por. Wj 20, 2-11). Dobro to przynależność do Boga, posłuszeństwo wobec Niego, pokorne obcowanie z Nim, pełnienie sprawiedliwości i umiłowanie życzliwości (por. Mi 6, 8). Uznanie Pana jako Boga stanowi najgłębszą istotę, samo serce Prawa, z którego wypływają i ku któremu prowadzą nakazy szczegółowe” (Veritatis splendor 11).

Franciszek o zgorszeniu słabszych: „Zamiast osądzać innych, musimy zbadać samych siebie i «odciąć» bezkompromisowo to wszystko, co może zgorszyć osoby słabsze w wierze” (Anioł Pański, 30 września 2018 r.).

Pytania do modlitwy i refleksji

• w jaki sposób powinniśmy postępować w sytuacjach, które wydają się nam religijnie neutralne, a mogą wywołać u słabszych w wierze zgorszenie?
• w jakim stopniu (i czy w ogóle) powinniśmy iść na kompromis w sytuacjach, które wzbudzają nasze wątpliwości dotyczące życia religijnego?
• jakie formy przyjmuje współcześnie pogaństwo i bałwochwalstwo?

Lektura poszerzająca

Dąbrowski E., Listy do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Pismo Święte Nowego Testamentu VII), Poznań – Warszawa 1965.

Montague G.T., Pierwszy List do Koryntian (Katolicki Komentarz do Pisma Świętego), Poznań 2021.

Rambiert-Kwaśniewska, Rosik M., Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Biblia Impulsy. Nowy Testament VII), Katowice 2017.

Rosik M., Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny VII), Częstochowa 2009.

Ks. Wojciech Kardyś, WSD Pelplin