175. rocznica utworzenia na nowo struktur Kościoła katolickiego w Anglii

Przez kilkaset lat katolicy w Wielkiej Brytanii żyli w cieniu jako pogardzana mniejszość. Ale potem sytuacja zaczęła się stopniowo poprawiać.

Wielka Brytania, dawna potęga kolonialna i globalna, łączy różnorodne światopoglądy. Wśród 68 milionów mieszkańców jest około 25 milionów anglikanów, 10 milionów protestantów i 6 milionów katolików. Co czwarty (25 procent) określa siebie jako bezwyznaniowy i niereligijny. Ponadto szacuje się, że są trzy miliony muzułmanów, a także ponad 800 000 hindusów, 420 000 sikhów i 300 000 żydów i buddystów.

Katolicy w Anglii przez kilkaset lat mieli trudne życie; zmieniło się to ostatecznie na lepsze dopiero w czasach 70-letniego panowania królowej Elżbiety II. Kamień węgielny pod to został położony dokładnie 175 lat temu: 29 września 1850 r. papież Pius IX (1846-1878) utworzył  znowu regularną hierarchię kościelną Kościoła rzymskokatolickiego w Anglii.

W angielskim średniowieczu Kościół był bogaty i potężny – co do dziś widać choćby  w jego monumentalnych gotyckich katedrach. Jednak jeszcze potężniejszy okazał się król Henryk VIII. W 1533 roku zerwał z papieżem w Rzymie, ponieważ ten odmówił unieważnienia małżeństwa króla. W 1534 roku Henryk VIII ustanowił się głową nowego Kościoła państwowego, który od tego czasu nazywał się anglikańskim. 

Wszystkie klasztory zostały zniesione

W kwestiach wiary anglikanie początkowo wyznawali doktrynę katolicką; później przeważały wpływy protestanckie. Jednak na podstawie dwóch aktów królewskich z 1536 i 1539 roku, do 1540 roku wszystkie klasztory katolickie w Anglii zostały zniesione, a wszystkie ich posiadłości ziemskie i majątek przeszły na Koronę: był to jeden z największych w historii Europy Zachodniej transferów własności.

Tak więc od czasów reformacji „papiści” nie byli już tolerowani na wyspie. Ponadto w 1605 roku Guy Fawkes, katolik z Yorku, próbował dwoma tonami prochu wysadzić w powietrze brytyjski parlament i tym samym znieść rządy króla Jakuba I, aby położyć kres uciskowi katolików. Jednak zamach z 5 listopada, tzw. “spisek prochowy”, zakończył się niepowodzeniem i miał poważne konsekwencje: największa mniejszość w Anglii była odtąd zbiorowo podejrzewana o zdradę monarchii.

Każdy, kto poślubia “papistę”

Prawo z 1701 roku, tzw. Act of Settlement (ustawa o sukcesji tronu), przez ponad trzy stulecia wykluczało z linii sukcesji tronu każdego, kto „wyznaje religię papieską lub poślubi papistę”. Dopiero od czasu zmian tzw. Porozumienia z Perth z 2015 roku małżeństwo z katolikiem nie prowadziło już do wykluczenia. Jednak sam władca (jako świecka głowa Kościoła) musiał nadal należeć do Kościoła anglikańskiego.

Przez wieki katolicy wiedli żywot w cieniu jako pogardzana mniejszość. Byli to głównie irlandzcy imigranci, przybywający falami jako biedni ludzie. Katolicy, a więc obcokrajowcy, byli pozbawionymi przywilejów członkami klasy robotniczej. Dopiero na mocy tzw. Ustawy o Pomocy Katolikom z 1791 roku zezwolono im na odprawianie nabożeństw w całym Zjednoczonym Królestwie, prowadzenie nauki religii i budowanie nierzucających się w oczy kościołów.

 Intelektualnie zacofani?

Chociaż papież Pius IX przywrócił biskupów w Anglii w 1850 roku, 175 lat temu, tworząc w ten sposób nowe struktury Kościoła katolickiego, brytyjski katolicyzm odgrywał niewielką rolę intelektualną aż do lat 50. XX wieku – z kilkoma wyjątkami, takimi jak anglikańscy konwertyci John Henry Newman (1801-1890), kardynał i od 1 listopada br. doktor Kościoła oraz Gilbert Keith Chesterton (1874-1936), autor m.in. cyklu nowel detektywistycznych z postacią ojca Browna.

To przede wszystkim rozległe zaangażowanie Kościoła katolickiego w działalność charytatywną i edukację, a także jego moralna wiarygodność, umożliwiły umocnienie integracji w społeczeństwie. Stopniowo zaczęli być akceptowani w Anglii katoliccy lekarze, prawnicy i posłowie. Wizerunek katolicyzmu zaczął się zmieniać w kierunku żywego wyznania, akceptowanego i zintegrowanego. Pomnik wyjątkowego charakteru angielskiego katolicyzmu stworzył pisarz Arthur Evelyn Waugh (1903–1966) swoją powieścią „Brideshead Revisited”(Powrót do Brideshead) z 1945 roku.

Do przeszłości należą również przesycone stereotypami ostrzeżenia przed papieską infiltracją. W ostatnich latach pojawiło się wiele oznak rosnącej atrakcyjności katolicyzmu. Na przykład w 2002 roku kardynał z Westminsteru został zaproszony do wygłoszenia kazania przed Elżbietą II. W 2007 roku przeszedł na katolicyzm były premier Tony Blair. Wagi moralnej dodały również wyraźne ostrzeżenia Kościoła katolickiego przed nieuzasadnioną wojną w Iraku i inne oświadczenia publiczne.

Ślub z Camillą przełożony

I wreszcie król Karol: rozwiedziony, wówczas wdowiec, a obecnie ponownie żonaty następca tronu, świecka głowa Kościoła anglikańskiego w Anglii od 2022 roku, przełożył nawet swój ślub z Camillą Parker Bowles w 2005 roku – ze względu na pogrzeb papieża Jana Pawła II, przed którego trumną w kwietniu w Rzymie zgromadzili się również brytyjscy przywódcy Kościoła i państwa.

 Dzięki częściowo włoskim, polskim i afrykańskim imigrantom istnieją również lokalne bastiony katolicyzmu, zwłaszcza w obszarze wielkiego Londynu. Eksperci potwierdzają, że angielscy katolicy są bardzo zaangażowani w praktyczne życie społeczne, ale mają raczej defensywnego, mniej misyjnego ducha – typowego dla od dawna dyskryminowanego Kościoła mniejszości.

Niemniej jednak, według jezuity o. Olivera Rafferty’ego, w latach 50. XX wieku liczba konwertytów nadal wynosiła około 10 000 rocznie. Ostatnio liczba ta znacznie się zmniejszyła – prawdopodobnie również w wyniku powszechnej sekularyzacji i skandali związanych z nadużyciami seksualnymi. „Przy wszystkim, co katolicyzm zyskał w minionych dziesięcioleciach, utracił jednak wiele ze swojej pewności siebie. Wprawdzie jest w pełni akceptowany społecznie, ale porzucił niektóre cechy, które kiedyś definiowały jego szczególną obecność”, uważa o. Rafferty.