40-lecie powstania Ruchu Młodej Polski

W lipcu 1979 r. została ogłoszona deklaracja ideowa Ruchu Młodej Polski – ważnego środowiska ideowego wśród ówczesnej antykomunistycznej opozycji. Nawiązywało ono do spuścizny myśli konserwatywnej, narodowej i chrześcijańskiej. A jako jedno z nielicznych wysuwało jako cel odzyskanie przez Polskę pełnej niepodległości i wyzwolenie spod wpływów ZSRR. Działania Ruchu wpisały się trwale w historię polskiej myśli politycznej, w dużym stopniu przygotowały ideowe pole działalności prawicy w wolnej Polsce.

Ruch Młodej Polski był pierwszą polityczną formacją prawicowej inteligencji katolickiej. Deklarację ideową Ruchu, podpisali w lipcu 1979 r. m.in. Aleksander Hall, Marek Jurek, Jacek Bartyzel, Maciej Grzywaczewski, Krzysztof Nowak i Arkadiusz Rybicki. Ważną rolę w dziele powołania Ruchu – jako ideowy inspirator – odegrał prof. Wiesław Chrzanowski, działacz katolicki i jeden z doradców prymasa Wyszyńskiego, związany z emigracyjnymi organizacjami narodowymi, wcześniej żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski i więzień polityczny. Jego myśl miała duże znaczenie dla reinterpretacji polskiej myśli narodowej do współczesnych warunków oraz nowych wyzwań.

Duży wpływ na założycieli RMP wywarli także duszpasterze akademiccy, dominikanin o. Ludwik Wiśniewski i jezuita o. Bronisław Sroka z Gdańska oraz ks. Witold Andrzejewski z Gorzowa Wielkopolskiego.

Ruch Młodej Polski swych ideowych inspiracji szukał m.in. w myśli politycznej Romana Dmowskiego, Zygmunta Balickiego i innych myślicieli nurtu narodowego, a także czerpał inspirację z dzieł ojca konserwatyzmu Edmunda Burke’a oraz nauczania prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Warszawskie obchody 40-lecia RMP

Z okazji 40-lecia powstania Ruchu Młodej Polski odbędzie się 30 lipca o godz. 17. debata: „Między Polską naszych marzeń a Polską, która jest”. Prelegentami będą Aleksander Hall, Marek Jurek, Kazimierz Michał Ujazdowski i Marian Piłka. Debata będzie miała miejsce w Centrum Apostolstwa Liturgicznego Sióstr Uczennic Boskiego Mistrza w Warszawie, przy ul. Żytniej 11.

Prelegenci, dawni liderzy i działacze RMP, spojrzą z perspektywy dzisiejszych wyzwań na zapisy uchwalonej 40 lat temu deklaracji ideowej Ruchu Młodej Polski. Wydarzenie organizuje Instytut Ordo Caritatis. Na spotkanie zaprasza Katolicka Agencja Informacyjna.

Geneza Ruchu Młodej Polski

Początki formowania nowego nurtu związane są z działalnością grupy młodych ludzi związanych z niezależnym pismem „Bratniak”, ukazującym się poza cenzurą od października 1977 roku pod egidą Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Nosiło ono podtytuł „Pismo młodych” i pełniło rolę forum opinii skierowanego głównie do studentów. Periodyk stał się miejscem sporów ideowych, w tym polemik ze środowiskami lewicy laickiej. To właśnie na łamach „Bratniaka” kształtów nabierały założenia ideowe przyszłej organizacji. Równocześnie narastające spory w obrębie ROPCiO przyspieszyły decyzję o usamodzielnieniu grupy młodych opozycjonistów w nowej organizacji.

Mówiąc o początkach Ruchu Aleksander Hall wyjaśnia, że „w RMP przeważali ludzie wierzący, choć nie brakowało też wśród nas osób poszukujących. Wszystkich zaś cechowało przekonanie o wielkiej pozytywnej roli odgrywanej przez Kościół w polskiej historii oraz w rzeczywistości PRL”. Dodaje, że „wiele zawdzięczaliśmy nie tylko Kościołowi, ale konkretnym księżom, zwłaszcza duszpasterzom akademickim. Losy środowiska gdańskiego mogłyby potoczyć się inaczej, gdybyśmy nie spotkali ojca Ludwika Wiśniewskiego. Być może gorzowianie, później poznaniacy, pogubiliby się, gdyby nie ksiądz Witek Andrzejewski. Z kolei dla krakowian bardzo ważni byli ojciec Jan Andrzej Kłoczowski, popularny „Kłocz”, czy ojciec Tomasz Pawłowski ze studenckiego duszpasterstwa w „Beczce”. No i oczywiście prymas Wyszyński, a później Jan Paweł II. Dla nas ich znaczenie było oczywiste”. (źródlo: Michał Przeperski, MPH)

Deklaracja ideowa

Momentem zwrotnym było podpisanie Deklaracji ideowej Ruchu Młodej Polski w lipcu 1979 oraz ogłoszenie jej 18 sierpnia tego roku. Sygnatariuszami deklaracji było 25 osób. Większość z nich wywodziła się z Trójmiasta. Byli to m.in. Piotr Dyk, Grzegorz Grzelak, Ireneusz Gust, Aleksander Hall, Zofia Kruszyńska-Gust, Andrzej Jarmakowski, Dariusz Kobzdej, Magdalena Modzelewska, Bożena Rybicka, Arkadiusz Rybicki, Mirosław Rybicki, Jan Samsonowicz. Deklarację podpisali także Jacek Bartyzel (Łódź), Maciej Grzywaczewski (Warszawa), Marek Jurek, Edward Maliszewski i Krzysztof Nowak (Poznań). Deklaracja ideowa została opublikowana w numerze 18. „Bratniaka” z 1979 roku (lipcowo-sierpniowym), a sam periodyk zyskał podtytuł „Pismo Ruchu Młodej Polski”.

Deklaracja składa się ze wstępu oraz czterech rozdziałów zatytułowanych „Osoba ludzka”, „Wspólnota narodowa”, „Niepodległość” oraz „Nasze zadania”. Trzy pierwsze rozdziały określały ramy ideowe przyszłej działalności. Naczelną wartością wymienianą w dokumencie była dbałość o dobro i rozwój osoby ludzkiej, a celem całego społeczeństwa było zapewnienie jednostce odpowiednich warunków do samorealizacji. Akcentowano przy tym zarówno spełnienie materialne, jak i duchowe człowieka. Deklaracja kluczową rolę przyznawała narodowi jako wspólnocie głęboko zakorzenionej w tradycji, wierze katolickiej, kulturze oraz historii, dzięki czemu jednostka mogła w pełni realizować swoje aspiracje.

Aleksander Hall deklaruje po 40 latach w jednym z wywiadów, że „za fundamentalnie istotny uznawaliśmy związek narodu z Kościołem, z chrześcijaństwem. Nie ulegało dla nas wątpliwości, że naród jest wielką wartością, ale nie mniej istotne było to, by zawsze widzieć go w związku z osobą ludzką, co stanowiło czytelną inspirację personalistyczną”. Dodaje, że „schlebianie narodowi, granie na emocjach, niezdolność do trzeźwego spojrzenia na politykę – uznawaliśmy za jednoznacznie szkodliwe”.

Za niezbędny cel uznawano dążenie do niepodległości. Postulowano więc zrzucenie zależności od Związku Sowieckiego i pełne odzyskanie suwerenności przez Polskę. Właśnie tak wyraźne roszczenie odróżniało RMP od pozostałych organizacji opozycyjnych, które proponowały jedynie demokratyzację ustroju socjalistycznego.

Formy działania

Ruch Młodej Polski nie posiadał sformalizowanej struktury, jednolitego i ściśle określonego kierownictwa oraz deklaracji członkowskich. Na spoistości organizacyjnej oraz względnej jednolitości programowej w okresie PRL zaważył fakt, że uczestników Ruchu obok wspólnych przekonań łączyły także więzy przyjaźni jeszcze z czasów szkolnych. Nieformalnym liderem i głównym ideologiem Ruchu był Aleksander Hall. Wyznaczono także rzeczników. Byli to z Trójmiasta: Aleksander Hall, Arkadiusz Rybicki i Jan Samsonowicz, a ponadto Jacek Bartyzel z Łodzi, Maciej Grzywaczewski z Warszawy oraz Marek Jurek z Poznania.

Wśród zadań, jakie stawiali przed sobą uczestnicy Ruchu, była walka o odnowę moralną społeczeństwa, obronę kultury i tożsamości narodowej, przełamanie komunistycznego monopolu w środkach masowego przekazu. Ważne znaczenie miał dla nich aktywna działalność wydawnicza oraz samokształceniowa, a także tworzenie i rozwój myśli politycznej. Ostatnie z tych zadań zamierzano realizować poprzez oparcie na przedwojennych nurtach politycznych: konserwatywnym, narodowo-demokratycznym, piłsudczykowskim, chrześcijańsko-społecznym i ludowym. W swoich koncepcjach „młodopolacy” nie zamierzali jednak powielać myśli przedwojennej prawicy, ale starali się ją rozwijać i podejmowali próbę jej adaptacji do współczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej. Odrzucali przy tym skrajne elementy dziedzictwa ideologów obozu narodowego i podkreślano znaczenie praw człowieka.

Liczba uczestników RMP wynosiła około stu osób, a aż do 1989 roku ogólna ilość uczestników i współpracowników Ruchu nie przekroczyła kilkuset. Poza sygnatariuszami Deklaracji ideowej do Ruchu dołączyli inni działacze – Marian Piłka, Sławomir Czarlewski, Tomasz Wołek, Wiesław Walendziak, Piotr Semka, Jarosław Kurski, Kazimierz Michał Ujazdowski, Jarosław Sellin, Piotr Adamowicz i Adam Pawłowicz.

Aktywność „młodopolaków” nie ograniczała się wyłącznie do prowadzenia działalności wydawniczej i inicjowaniu dyskusji teoretycznych oraz programowych. Organizacja podejmowała działalność samokształceniową dla młodzieży licealnej. Wraz z Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża organizowali oni na terenie Trójmiasta manifestacje z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, odzyskania niepodległości 11 listopada, oraz Grudnia 1970. Organizacja poparła strajki sierpniowe 1980 roku, a część jej członków zaangażowała się w pracę w strukturach NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego część uczestników Ruchu została internowana (m.in. Arkadiusz Rybicki, Piotr Dyk, Jan Samsonowicz, Jacek Bartyzel, Marian Piłka), a część ukrywała się przed aresztowaniem.

Działalność wydawnicza

Zgodnie z założeniami ogłoszonymi w deklaracji prowadzono druk i kolportaż bezdebitowych wydawnictw. Prowadzone przez uczestników RMP Wydawnictwo Młoda Polska stało się jedną z najważniejszych nielegalnych oficyn w kraju, a jej działalność służyła także innym organizacjom opozycyjnym. Prace wydawnicze koordynowali Mirosław Rybicki i Sławomir Soból, dzięki czemu ukazywały się książki Czesława Miłosza, Bohdana Cywińskiego, Jacka Bartyzela, George’a Orwella, Romana Dmowskiego i Wojciecha Wasiutyńskiego, a ponadto czasopisma i ulotki.

W styczniu 1982 roku działalność RMP została zawieszona. Działalności nie zaprzestało natomiast Wydawnictwo Młoda Polska, które drukowało na potrzeby podziemnej „Solidarności”. Po zaprzestaniu publikacji „Bratniaka”, Ruch wydawał nowe pismo – „Politykę Polską”, którego tytuł był nawiązaniem do fundamentalnej pracy Romana Dmowskiego „Polityka polska i odbudowanie państwa”. Wyznaczając kierunek przyszłych sporów prowadzonych na jego łamach, nie ograniczał jednak jego ram. W „Polityce Polskiej” postulowano realizm działania i konieczność stworzenia nowego, niezależnego ugrupowania politycznego.

Dalsze losy

W łonie organizacji zachodził również stopniowy proces podziałów ideowych. Część autorów w drugiej połowie lat osiemdziesiątych proponowała poszukiwanie kompromisu z władzą i dążenie do przeprowadzenia przemian ustrojowych na drodze ewolucyjnej. Po lipcu 1983 roku nie zdołano w pełni reaktywować organizacji, jednak część jej przedstawicieli nie zaprzestała działalności opozycyjnej. Ruch Młodej Polski przestał istnieć w 1989 roku. Wielu jego uczestników aktywnie włączyło się w proces przemian ustrojowych i zaangażowało się w działalność publiczną. Jednak ze względu na różnice światopoglądowe nie zdołali oni powołać wspólnego, trwałego ruchu politycznego.

– Środowisko RMP miało jednak istotny wpływ na ukształtowanie się życia politycznego po odzyskaniu niepodległości, choć nasze drogi poprowadziły w różnych kierunkach. Żadne różnice nie naruszyły jednak przyjaźni i przywiązania do tradycji, którą współkształtowaliśmy – wspomina Marek Jurek. „Działania Ruchu wpisały się trwale w historię polskiej myśli politycznej, w dużym stopniu przygotowały ideowe pole działalności prawicy w wolnej Polsce” – dodaje.