Lublin: 68. rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego na Majdanku

Plenerowa wystawa ukazująca okoliczności i wydarzenia „akcji Reinhardt” została otwarta 23 lipca na terenie byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Był to jeden z elementów obchodów 68. rocznicy likwidacji obozu.

W uroczystości przy Pomniku-Bramie wzięli udział m.in. wiceminister edukacji Izraela rabin Menachem Eliezer Moses, ambasador Izraela w Polsce Zvi Rav-Ner i Denis Isakov, attache w Ambasadzie Rosji w Polsce, a także byli więźniowie, kombatanci, więźniowie innych obozów, rodziny byłych więźniów. Uroczystości przygotowały Państwowe Muzeum na Majdanku i Towarzystwo Opieki nad Majdankiem.

Dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku Tomasz Kranz zaznaczył, że aby „demony przeszłości nie odradzały się w teraźniejszości”, potrzebna jest wiedza na temat pomordowanych i wydarzeń, „które doprowadziły do tego, że III Rzesza otworzyła w Europie tysiące obozów, tysiące więzień i dokonała w Europie zbrodni masowej na kilku milionach ludzi”.

Podkreślił, że wiele ofiar pozostaje nieznanych, zwłaszcza więźniowie żydowscy, dla których Majdanek nie był tylko obozem koncentracyjnym, obozem pracy, ale obozem zagłady, powiązanym ze strukturami i mechanizmami „akcji Reinhardt”.

– Wierzymy głęboko, że trzeba poznać wszystkie te fakty, zmierzyć się z całym ich wymiarem, aby rzeczywiście być w stanie móc wyciągnąć prawdziwą naukę z tej przeszłości – zaznaczył.

– Stoimy nieopodal góry prochów, w obozie zagłady Majdanek, gdzie znajdują się prochy setek tysięcy Żydów, które zginęły w tym miejscu. Są tu również prochy mojej rodziny, rodziny mojej matki – powiedział wiceminister edukacji Izraela rabin Menachem Eliezer Moses. Zauważył, że choć od lat istnieje „silne, niepodległe, tętniące życiem” państwo Izrael, „Holokaust jest wciąż otwartą, głęboką raną na ciele państwa”. – Nasze dzieci dorastają w państwie żydowskim, demokratycznym, wolnym, które należy do rodziny narodów. Musimy dbać za wszelką cenę o nasze państwo, ponieważ również dziś zmagamy się z różnego rodzaju problemami, ale mamy narzędzia, które mogą nam w tym pomóc. Te narzędzia, których 70 lat temu w sposób tragiczny brakowało członkom naszego narodu – dodał.

Wspomniał także sprawiedliwych wśród narodów świata, którzy nie zważając na niebezpieczeństwo ratowali Żydów podczas II wojny światowej.

Po oficjalnych przemówieniach ks. Władysław Kowalik ze Stowarzyszenia Dzieci Zamojszczyzny i przewodniczący lubelskiej filii Gminy Wyznaniowej Żydowskiej Roman Litman pomodlili się za ofiary i za rządzących państwami, następnie zaproszeni goście złożyli kwiaty pod pomnikiem.

Wystawa „Przybyli do getta… odeszli w nieznane…”, zlokalizowana na III polu więźniarskim, na 20 planszach dokumentuje różne aspekty związane z eksterminacją Żydów w toku „akcji Reinhardt”. Przybliża sylwetki sprawców, logistykę zagłady, funkcjonowanie obozów, deportacje, pokazuje próby ruchu oporu ofiar, powstanie w getcie warszawskim, bunt więźniów w Sobiborze, a także reakcje na zagładę Polaków mieszkających w okolicach obozów, świata wolnego, przede wszystkim aliantów, i organizacji, które mogły coś uczynić, by ograniczać skalę ludobójstwa. Wystawa zawiera komentarze historyczne bogato ilustrowane dokumentami i zdjęciami archiwalnymi.

– W tym roku mija 70 lat od realizacji tej akcji zagłady, która poraża nadal skalą, radykalnością, i bezwzględnością dokonanych zbrodni w jej toku. Mamy nadzieję, że w ten sposób utrwalamy pamięć o żydowskich mieszkańcach Lublina i Lubelszczyzny, o Żydach z Polski tu zamordowanych, o Żydach z zagranicy deportowanych tu w latach 1942-43 – mówił dyrektor Kranz.

Autorami scenariusza wystawy są Robert Kuwałek i Dariusz Libionka, o aranżację plastyczną zadbała Izabela Tomasiewicz. Będzie ją można oglądać do końca grudnia.

„Akcja Reinhardt” trwała od marca 1942 r. do listopada 1943 r. Objęła swoim zasięgiem Żydów polskich z terenów Generalnego Gubernatorstwa i okręgu Białystok, a także żydowskich mieszkańców wielu okupowanych przez Niemców państw. Szacuje się, że w jej przebiegu zginęło ok. 1,5 mln Żydów, których mordowano w obozach zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince, także w obozie koncentracyjnym na Majdanku.

Ostateczne zakończenie „Operacji Reinhardt” przyspieszyły próby organizowania oporu, m.in. powstanie w getcie i bunt w obozie zagłady w Sobiborze. 3 i 4 listopada 1943 r., w ramach Akcji „Erntefest” („Dożynki”) w obozie koncentracyjnym na Majdanku oraz w obozach pracy w Trawnikach i Poniatowej zostało rozstrzelanych ponad 42 tys. Żydów. Byli to w dużej części deportowani na Lubelszczyznę mieszkańcy getta warszawskiego.

W sumie w Bełżcu zginęło ok. 440 tys. osób, w Sobiborze 170 do 250 tys., w Treblince od 800 do 900 tys. ofiar, zaś na Majdanku ok. 60 tys. Żydów.

Obóz na Majdanku funkcjonował od października 1941 do 22 lipca 1944 roku. Jego pierwszymi więźniami byli radzieccy jeńcy wojenni przeniesieni tutaj z obozu jenieckiego w Chełmie. Wiosną 1942 r. ich miejsce zajęli Żydzi – z Polski, Słowacji, Czech, Niemiec, Holandii oraz innych krajów okupowanych. W historii lubelskiego obozu stanowili największą grupę narodowościową. Na przełomie lat 1943-1944 Majdanek miał charakter międzynarodowy, za sprawą transportów chorych przenoszonych tutaj z obozów na terenie III Rzeszy.

22 lipca 1944 r. teren obozu opuścił pieszo ostatni transport ewakuacyjny, w którym znajdowało się ok. 800 osób. Poza miastem do kolumny z Majdanka dołączono 229 więźniów z jego filii na ul. Lipowej. Wszystkich popędzono pieszo 60 km w kierunku Annopola, a następnie załadowano do pociągu i wywieziono do Auschwitz. Byli wśród nich Żydzi, Francuzi, Niemcy, Norwegowie i kilka innych narodowości. Transport dotarł do Oświęcimia 28 lipca. Transport zakończył ewakuację Majdanka rozpoczętą w marcu 1944 roku.

Przyjmuje się, że w latach 1941-44 w obozie na Majdanku uwięziono ok. 150 tys. osób. blisko 80 tys. wszystkich uwięzionych stanowili Żydzi z Polski i innych krajów. Ogółem na Majdanku życie straciło ok. 80 tys. osób.