Europa między solidarnością a egoizmem – debata na IX Festiwalu KNS

Podczas IX Festiwalu Katolickiej Nauki Społecznej, który odbywa się od 18 do 20 września br. w Warszawie, odbyła się debata ekspercka „Europa – między egoizmem a dobrem wspólnym”. Paneliści – prof. Tomasz Grosse, prof. Sławomir Sowiński i red. Kacper Kita – zastanawiali się nad historycznymi i ideologicznymi korzeniami integracji europejskiej, rolą egoizmów narodowych oraz pytaniem, czy Unia Europejska może być przestrzenią realizacji dobra wspólnego w duchu katolickiej nauki społecznej.

Uczestnicy dyskusji podjęli próbę krytycznej analizy zarówno początków integracji europejskiej, jak i współczesnych wyzwań stojących przed Unią Europejską.

Prof. Tomasz Grosse z UW zarysował trzy zasadnicze wątki, leżące u podstaw powojennej integracji Europy. Pierwszym była ingerencja Stanów Zjednoczonych, które jego zdaniem traktowały zjednoczoną Europę jako projekt polityczno-gospodarczy, służący zarówno stworzeniu rynku zbytu, jak i kontroli nad Niemcami oraz przeciwwadze dla Moskwy. „Dziś wpływy amerykańskie są tak silne, że nawet Politico pisało, iż prezydentem Europy jest Donald Trump” – zauważył. Drugim źródłem ideowym integracji był Manifest z Ventotene z 1941 roku, wzywający do przezwyciężenia nacjonalizmów i budowy federacji europejskiej. Prof. Grosse podkreślił jednak, że projekt ten zawierał np. elementy ograniczania roli Kościoła czy własności prywatnej, a w wymiarze ideologicznym w dużej mierze zaowocował dominacją nurtów lewicowych. Trzeci element stanowili chadecy – ojcowie założyciele, tacy jak Adenauer czy Schuman – którzy próbowali budować Unię na fundamencie wartości chrześcijańskich i zdecentralizowanej filozofii politycznej. „Niestety, ich wizja nie została zrealizowana” – stwierdził Grosse.

Prof. Sławomir Sowiński z UKSW podjął refleksję nad pytaniem, czy Unia Europejska może być rozumiana w kategoriach dobra wspólnego. Odwołując się do katolickiej nauki społecznej, wskazał, że Kościół widzi konieczność istnienia porządku społecznego (zazwyczaj rozumianego jako państwo), jednak Jan Paweł II przekonywał, że także wymiar europejski (a więc ponadpaństwowy) może być przestrzenią realizacji dobra wspólnego. „Unia Europejska zapewnia pokój i solidarność, choć można dyskutować o jej wymiarze duchowym. Jan Paweł II zachęcał, abyśmy wnosili do wspólnoty europejskiej nasze doświadczenie chrześcijaństwa i solidarności, ale chyba nam się to nie udało” – ocenił prelegent.

Red. Kacper Kita (Nowy ład) zwrócił uwagę na naturalny moralny impuls, który towarzyszył narodzinom europejskiej wspólnoty, zwłaszcza w perspektywie pojednania francusko-niemieckiego po traumie trzech krwawych wojen. Podkreślił, że w pierwszym okresie integracji katolicka moralność i narodowe interesy próbowały się przenikać. „Dramat polega na tym, że w miarę postępującej sekularyzacji argumenty katolickie przestały być traktowane poważnie” – mówił, zachęcając jednocześnie, by nie popadać w katastrofizm, lecz próbować wciąż odnajdywać się w polityce europejskiej i na nią wpływać.

Podczas dyskusji prof. Sowiński zwrócił także uwagę na konieczność podjęcia przez Kościół wysiłku intelektualnego, by opracować teorię egoizmu w duchu nauki społecznej Kościoła, chrześcijańskiego realizmu. Wskazał, że podobnie jak Leon XIII w encyklice „Rerum novarum” zmierzył się z egoizmem np. w kwestii własności, tak dziś trzeba pytać, jak interpretować egoizmy narodowe – czy są one moralnym złem, czy też pewnym znakiem czasu, z którym trzeba twórczo się zmierzyć. „Kluczowe jest rozróżnienie między patriotyzmem a nacjonalizmem. Musimy zapytać, czy da się ‘ochrzcić’ te egoizmy, które krążą po Europie” – podkreślił, przywołując dokument KEP o chrześcijańskim kształcie patriotyzmu.

Festiwal KNS jest odpowiedzią na zapotrzebowanie, aby nauka społeczna Kościoła była żywo obecna w otaczającym nas świecie. Głównym celem jest propagowanie nauczania społecznego Kościoła wśród osób aktywnie uczestniczących w życiu samorządowym i gospodarczym oraz działających w obszarach edukacji i ekonomii. Uczestnicy zaproszeni są do wspólnego poszukiwania odpowiedzi na wyzwania naszych czasów.

Organizatorem wydarzenia jest Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” oraz Fundacja Obserwatorium Społeczne.