AI i Big Tech w procesach demokratycznych: szansa czy zagrożenie?

Podczas XXV edycji konferencji z cyklu „Rola chrześcijan w procesie integracji europejskiej”, która odbyła się w kontekście rosnących wyzwań cyfrowych, eksperci z dziedzin polityki, etyki i technologii dyskutowali o wpływie sztucznej inteligencji (AI) i gigantów technologicznych na demokrację. Wprowadzające wystąpienie generała dywizji Karola Molendy podkreśliło zagrożenia wojny hybrydowej, a panel z udziałem przedstawicieli Kościoła, Parlamentu Europejskiego, instytucji państwowych i analityków ujawnił zarówno szanse, jak i ryzyka związane z cyfrową suwerennością Europy. W dyskusji zaakcentowano potrzebę etyki, regulacji i edukacji w obliczu dominacji zagranicznych platform.

Konferencję otworzyło wystąpienie generała dywizji Karola Molendy, dowódcy Komponentu Wojsk Obrony Cyberprzestrzeni. Generał skupił się na konieczności przeciwdziałania wojnie hybrydowej, która dąży do wywołania paraliżu społecznego, przejęcia kapitału ludzkiego i spółek, a przede wszystkim do podbicia umysłów i serc populacji. Podkreślił, że cele takiej wojny koncentrują się na ataku na cykl decyzyjny państwa, erozji zaufania do instytucji publicznych oraz dezinformacji jako broni kognitywnej.

Wyjaśnił, jak w ramach działań hybrydowych buduje się erozję zaufania do podstawowych instytucji państwa. „Jeśli kreujemy starcie dwóch-trzech sił politycznych lub instytucjonalnych, gdzie każda strona podważa kompetencje i autorytet drugiej, obywatele zaczynają wątpić, czy one działają na korzyść społeczeństwa” – stwierdził. Z drugiej strony, przeciwnik dysponuje idealnie zaprojektowanym systemem, doskonale znającym realia poszczególnych państw i wspierającym każdą stronę konfliktu, byle tylko podnosić temperaturę sporu. „Nie ważne, która strona jest wspierana, dopóki temperatura sporu jest gorąca” – dodał.

Generał zwrócił uwagę na ewolucję dezinformacji, która przestała być jedynie propagandą, stając się bronią kognitywną. W erze internetu tempo rozprzestrzeniania informacji jest tak szybkie, że nikt nie ma czasu na ich recenzję. Mechanizmy platform społecznościowych promują treści kontrowersyjne i emocjonalne, co dodatkowo komplikuje sytuację. „Mamy mechanizmy analizujące to wszystko, ale to jest trudne nawet dla specjalistów” – przyznał Molenda. Dezinformacja uderza w fundamenty spójności społecznej, a media społecznościowe, niebędące naszymi środkami technologicznymi, komplikują reakcje.

Molenda podkreślił, że atuty demokracji – wolność słowa, twardość i zaufanie – stały się jej słabościami. Odpowiedzialność platform cyfrowych powinna być budowana nie tylko technologicznie, ale przez pryzmat systemu prawnego. W czasie wojny instytucje państwowe mają narzędzia do zawieszenia niektórych ustaw, co reguluje działania w pokoju, ale w wyższej konieczności prawa muszą być dostosowane. Przywołał przykład Ukrainy, gdzie dane przeniesiono poza terytorium kraju, by państwo mogło funkcjonować.

W erze cyfrowej suwerenność państwa jest tożsama z suwerennością cyfrową – argumentował generał. „Jeśli dalibyśmy nasze zasoby hostować zagranicznej firmie, nie jest to niemożliwe, ale nie powinniśmy być na to gotowi. Powinniśmy mieć swoje miejsca”. W Polsce instytucje cywilne i służby dbają o tę suwerenność, co jest unikalne, a technologie rozwijane są przez wojsko i służby. Skuteczna obrona nie może opierać się wyłącznie na wojsku, lecz wymaga zintegrowanego podejścia całego państwa. Molenda wezwał do przygotowania ram prawnych, by w razie potrzeby stosować je bez wahania, tworząc strategię odstraszającą przeciwnika. „Kara musi być adekwatna i nieuchronna” – zakończył.

Panel Dyskusyjny: AI i Big Tech a Procesy Demokratyczne – Szansa czy Zagrożenie?

Po wprowadzeniu rozpoczął się panel dyskusyjny moderowany przez Sylwię Czubkowską, dziennikarkę i publicystkę, autorkę książki „Bóg techy”. Uczestnikami byli: Friederike Ladenburger, sekretarz Komisji Etyki COMECE; Loránt Vincze, poseł do Parlamentu Europejskiego i koordynator Grupy EPP w Komisji Spraw Konstytucyjnych (AFCO); Jarosław Grzywiński, prezes zarządu NASK S.A.; oraz Michał Fedorowicz, przewodniczący Europejskiego Kolektywu Analitycznego Res Futura.

Etyka Cyfrowa a Nadzieja

Friederike Ladenburger rozpoczęła od pozytywnego akcentu, wskazując na oznaki nadziei w przygotowywanych rozwiązaniach etyki cyfrowej. Podkreśliła, że etyka cyfrowa stała się ważną kwestią w polityce międzynarodowej, wymagającą analizy na trzech poziomach: dyskusji teoretycznej, polityki i praktyki. W Kościele katolickim temat ten jest obecny od dekady na uczelniach, a papież Leon XIV mówi o nim wprost. Na poziomie politycznym Ursula von der Leyen podkreśla konieczność uwzględnienia etyki w refleksjach cyfrowych, wolności mediów i regulacjach. Europejskie podejście różni się od chińskiego czy amerykańskiego, gdzie regulacje idą w inną stronę. „Nie jesteśmy samotni, ale nasze zmagania idą w trochę inną stronę” – stwierdziła.

Nawiązując do chrześcijańskiej perspektywy, wspominając dokument z 2020 roku podpisany przez Watykan – „Wezwanie do etyki AI”. Początkowo krytyczna, przekonała się do niego, widząc współpracę Watykanu z międzynarodowymi firmami. Powstało sześć głównych zasad działania systemów AI, a potem dokument podpisały wszystkie religie. „Chodzi o stworzenie pewnego ruchu kulturowego, by pokazać, że religie zgadzają się w pewnej kwestii” – wyjaśniła. Etyka ma kluczowe znaczenie dla odpowiedzialnej polityki. Odnosząc się do AI Act, zauważyła, że prawo wyszło rok temu, ale już pojawiają się propozycje zmian i uproszczeń na podstawie informacji zwrotnych. Na zakończenie przywołała watykański dokument o szansach i zagrożeniach AI, podkreślając rdzeń ludzkiej godności – zdolność do ponoszenia odpowiedzialności moralnej – oraz potrzebę edukacji i odwagi w podejmowaniu decyzji.

Regulacje i Hybrydowe Zagrożenia

Loránt Vincze, reprezentujący perspektywę europarlamentarną, odpierał zarzuty o nadmiar regulacji w Brukseli, podkreślając aktualne wysiłki uproszczenia biurokracji. AI i big tech to nasza codzienność, a AI może sprzyjać pozyskiwaniu i przetwarzaniu informacji. Z punktu widzenia chrześcijańskiego wspiera zasadę pomocniczości. Przywołał przykład Albanii, gdzie powstało ministerstwo AI, oraz zagrożenia – jak odwołane wybory w Rumunii z powodu wojny hybrydowej i zewnętrznych interwencji.

W dalszej dyskusji Vincze pytał o wnioski z wyborów w Rumunii i rolę platform internetowych. „Liczę na to, że jesteśmy już silniejsi” – powiedział. Europa jest w trudnym położeniu przez niedoinwestowanie w technologie, w przeciwieństwie do Chin czy USA. Hybrydowe zagrożenia będą trwać nawet po wojnie na Ukrainie, wymagając dostosowania do rozwijającej się technologii. Przepisy unijne często wchodzą w życie przestarzałe, ale po kryzysie w Rumunii instytucje zadziałały w porę. „Trzeba jednak więcej działania, może konieczne są działania służb specjalnych i wojska” – dodał, nazywając to próbą zamachu stanu.

Vincze wskazał zarówno szanse, jak i zagrożenia, zależne od naszej reakcji. Podkreślił edukację, zwłaszcza młodych, i reformę szkoły w kierunku odpowiedzialności społecznej. Kościół, politycy i organizacje muszą się w tej kwestii formacji społeczeństwa wspierać.

Suwerenność Cyfrowa i Integracja

Jarosław Grzywiński, prezes NASK, wyraził poczucie potrzeby większej integracji technologicznej w Europie w ostatnich dwóch latach. Krytykował AI Act za zbyt ograniczający rozwój, wskazując na brak konkretów mimo dyskusji i fermentu intelektualnego. „Nie ma europejskiej Doliny Krzemowej” – stwierdził, problemem jest nawet znalezienie bezpiecznego miejsca na rozwój technologii. Cieszył się z używania terminu suwerenność cyfrowa, wzywając do jej wdrażania.

Podkreślił rolę NASK w integracji środowisk. Polityka cyfrowa podąża w dobrym kierunku, mimo niedociągnięć, z dobrą koordynacją między ministerstwami. Frustrację budzi komunikacja z platformami – policja walcząca z cyberprzestępczością zgłasza przestępstwa do botów. Prawo powinno wymagać więcej od platform.

Grzywiński stwierdził, że technologia niesie szanse, które państwo powinno wykorzystać, szanując siebie w relacjach z big techami i grając twardo.

Samotność Europy i Polaryzacja

Michał Fedorowicz podkreślił samotność Europy w technologiach, z krajami jeszcze bardziej izolowanymi. „Macie państwo amerykańskie komputery, jest tu koreański rzutnik… Mieliśmy Nokię, ale zniknęła z rynku” – powiedział. W internecie 7 na 10 postów o polityce jest populistycznych i skrajnych. Chiny budują soft power, pokazując się jako nowoczesne i atrakcyjne, wpływając na młodych. Algorytmy mediów społecznościowych (nieeuropejskich, jak X, które nie lubi UE) promują polaryzację. Konta antyszczepionkowe przeszły na narrację antyukraińską, a na Facebooku na Europę Środkową jest jeden moderator. Procesy demokratyczne działają na zagranicznej infrastrukturze, politycy nie rozumieją mechanizmów, widząc lajki przy polaryzujących wpisach. 7 na 10 wpisów jest wrogo nastawionych do UE. Kapitał europejski nie wspiera start-upów, w przeciwieństwie do USA.

Fedorowicz stwierdził, że dzięki AI i mediom społecznościowym widzimy więcej nastrojów społecznych, a polaryzacja niszczy zaufanie do instytucji. Politycy używają narzędzi bez kontroli i zrozumienia ich, a one treści skrajne, w co politycy często grają, ciesząc się z wysokich statystyk. „Nie mówi się w mediach społecznościowych o etyce, co jest dobre a co złe. Nie ma dokumentów Kościoła, działania edukacji etycznej, moralnej w mediach społecznościowych” – zauważył. Kompas moralny budują media społecznościowe, podlewane przez wrogów w wojnie hybrydowej i cynicznych polityków. Brak edukacji medialnej to zaniedbanie. „Mamy ostatnią szansę, by coś zmienić, przygotować się na zagrożenia i zaplanować komunikację strategiczną” – wezwał do odwagi polityków i mediów.

W dyskusji wybrzmiała potrzeba etyki, regulacji i edukacji w obliczu AI i big techów. Uczestnicy podkreślili, że szanse przeważą nad zagrożeniami tylko przy zintegrowanym podejściu, suwerenności cyfrowej i chrześcijańskich wartościach.