Busko-Zdrój: odział buskiego PTTK realizuje projekt „Ponidziański sztetl”

Wolontariusze i przewodnicy buskiego oddziału PTTK poznają sztetle – żydowskie miasteczka Ponidzia i inwentaryzują materialne ślady pozostałe po społeczności żydowskiej. Będą też zdobywali odznakę „Ponidziański sztetl”.

Projekt został dofinansowany przez Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie.

Jest realizowany etapami, a pierwsza część rozpoczęła się we wrześniu, wyjazdami w obszar Ponidzia Zachodniego i Ponidzia Zachodniego. Projekt zostanie podsumowany i zakończony w czerwcu 2026 r.

W sobotę, 27 września grupa zaangażowana w działania projektowe odwiedziła Pińczów, Jędrzejów, Wodzisław, Działoszyce i Wiślicę. Do II wojny światowej polscy Żydzi stanowili niemal większość tych miasteczek, szacunkowo od 60 do 80 procent.

Materialnymi śladami ich obecności są np. Synagoga Stara w Pińczowie z unikatowymi freskami, będąca pod opieką Muzeum Regionalnego, czy tzw. Synagoga Złota z Działoszyc – w stanie zabezpieczonej ruiny, tylko w niewielkim stopniu ukazującej piękno neoklasycystycznej budowli z elementami stylu toskańskiego.  W Jędrzejowie – poza wstępnie uporządkowanym cmentarzem żydowskim, co nastąpiło z inicjatywy miejscowych działaczy, nie zachowały się żadne ślady, podobnie w Wiślicy – niegdyś zamożnym sztetlu. Dzisiaj można tylko zobaczyć destrukt macewy w Muzeum Archeologicznym w Wiślicy  i symboliczną macewę w miejscu dawnego cmentarza.

Okazałą, monumentalna ruiną jest także synagoga z XVII w. w Wodzisławiu. Cmentarz z lapidarium z macew został tam ogrodzony przez Fundację Rodziny Nissenbaumów.

Dzieje miasteczek i historię lokalnych Żydów oraz ich Zagłady przedstawiała uczestnikom dr Agnieszka Dziarmaga. Spotykano się także z miejscowymi przewodnikami i pasjonatami historii, m.in. z Kingą Statowską w Działoszycach. Podobnie wyglądała wyprawa do Ponidzia wschodniego, zrealizowana 6 września. Uczestnicy odwiedzili wówczas Chmielnik, Szydłów, Nowy Korczyn.

– To było momentami odkrywanie zaginionej Atlantydy, cywilizacji, której już nie ma – komentowali uczestnicy wydarzenia.

W miesiącach jesiennych przystąpią do szczegółowej inwentaryzacji poznanych i sfotografowanych obiektów, korzystając ze specjalnie przygotowanych kart inwentaryzacyjnych. Wysłuchają także wykładu historyka  z Instytutu Pamięci Narodowej na temat m.in. zagłady Żydów w Busku-Zdroju. Finalnie zdobędą odznakę „Ponidziański Sztetl”, przygotowywaną specjalnie dla potrzeb projektu.