Ruszyły badania wśród polskich i niemieckich katolików

Fundacja Obserwatorium Społeczne, prowadzona przez archidiecezję wrocławską, rozpoczęła projekt badawczy dotyczący pojednania między polskimi a niemieckimi katolikami. Celem projektu jest zrozumienie, jakie stereotypy i uprzedzenia wciąż funkcjonują po obu stronach granicy, a także ocena rzeczywistego stanu wzajemnych relacji.

Badania wpisują się w obchody 60. rocznicy orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 roku, zawierającego historyczne słowa: „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Nawiązują również do symbolicznej Mszy Pojednania odprawionej 12 listopada 1989 roku w Krzyżowej z udziałem premiera Tadeusza Mazowieckiego i kanclerza Helmuta Kohla.

– Choć zarówno orędzie biskupów, jak i Msza w Krzyżowej miały ogromne znaczenie symboliczne, wciąż pozostaje pytanie, na ile ich przesłanie zostało przyjęte i zinternalizowane przez zwykłych wiernych w Polsce i Niemczech. Czy rzeczywiście stały się fundamentem trwałej zmiany w postrzeganiu katolików zza Odry, czy raczej pozostały domeną elit? – zastanawia się ks. dr Michał Mraczek, pastoralista, wiceprezes Fundacji Obserwatorium Społeczne oraz adiunkt Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu.

Projekt badawczy rozpoczął się 1 października 2025 roku i realizowany jest we współpracy z Papieskim Wydziałem Teologicznym we Wrocławiu oraz Wyższą Szkołą Filozoficzno-Teologiczną w Vallendarze (Niemcy). Inicjatywę wsparła finansowo niemiecka fundacja Renovabis. Badanie obejmie wybrane regiony w Polsce – Dolny Śląsk, Wielkopolskę i Opolszczyznę – oraz w Niemczech – Saksonię, Bawarię i Nadrenię Północną-Westfalię.

Badaniami objęci zostaną wierni katoliccy: świeccy aktywni w parafiach, duchowni (księża, katecheci, osoby zakonne), a także przedstawiciele wspólnot parafialnych i organizacji kościelnych. Szczególny nacisk położony będzie na zróżnicowanie pokoleniowe – ankietowani będą zarówno młodzi dorośli (18–30 lat), jak i osoby starsze (powyżej 60. roku życia).

Zespół badawczy, który już rozpoczął prace, tworzą: dr hab. Robert Żurek (Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego), dr hab. Sławomir Sowiński (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego), ks. dr hab. Wojciech Sadłoń (Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, UKSW), dr hab. Sławomir Mandes (Uniwersytet Warszawski) oraz ks. dr Michał Mraczek (Papieski Wydział Teologiczny).

Koordynatorem projektu jest Wojciech Iwanowski z Fundacji Obserwatorium Społeczne. – Kościół katolicki, inicjując orędzie pojednania oraz współorganizując Mszę w Krzyżowej, odegrał istotną rolę mediatora i moralnego przewodnika. Teraz chcemy sprawdzić, czy ta rola jest nadal aktualna i czy współczesny Kościół podejmuje wysiłek kontynuacji tego dziedzictwa – mówi Iwanowski.

Zespół badawczy postawi przed respondentami pytania m.in. o aktualność przesłania „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”, skojarzenia z określeniami „niemiecki katolik” i „polski katolik”, odczuwaną duchową bliskość z katolikami z drugiej strony granicy, postrzeganie Kościoła jako instytucji budującej mosty między narodami oraz obecność tematu relacji polsko-niemieckich w otoczeniu badanych.

– W całej złożoności relacji polsko-niemieckich orędzie biskupów sprzed 60 lat niosło potężny ładunek nadziei. Pokazywało, że mimo wszystko chrześcijanie z obu narodów mogą wspólnie budować zjednoczoną Europę. Dziś chcemy sprawdzić, ile z tej nadziei jeszcze w nas pozostało i jakie znaczenie ma ona dla Polaków – podkreśla dr hab. Sławomir Sowiński z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Projekt zakończy się w czerwcu 2026 roku seminarium badawczym podsumowującym jego wyniki. Jednak, jak zaznacza Iwanowski, to dopiero początek dłuższej refleksji: – Zależy nam, by połączyć teorię z praktyką. Chcemy, aby wnioski z badań przełożyły się na konkretne rekomendacje duszpasterskie i przyczyniły się do realnego zbliżenia między wspólnotami katolickimi w Polsce i Niemczech.