1 Kor 15,1-11: Najstarsze świadectwo historyczne o zmartwychwstaniu i ukazywaniu się zmartwychwstałego Chrystusa – dla naszego zbawienia

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

1 Przypominam, bracia, Ewangelię, którą wam głosiłem, którą przyjęliście i w której też trwacie. 2 Przez nią również będziecie zbawieni, jeżeli ją zachowacie tak, jak wam głosiłem… Bo inaczej na próżno byście uwierzyli. 3 Przekazałem wam na początku to, co przejąłem: że Chrystus umarł – zgodnie z Pismem – za nasze grzechy, 4 że został pogrzebany, że zmartwychwstał  trzeciego dnia, zgodnie z Pismem; 5 i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu, 6 później zjawił się więcej niż pięciuset braciom równocześnie; większość z nich żyje dotąd, niektórzy zaś pomarli. 7 Potem ukazał się Jakubowi, później wszystkim Apostołom. 8 W końcu, już po wszystkich, ukazał się także i mnie jako poronionemu płodowi . 9 Jestem bowiem najmniejszy ze wszystkich apostołów i niegodzien zwać się apostołem, bo prześladowałem Kościół Boży. 10 Lecz za łaską Boga jestem tym, czym jestem, a dana mi łaska Jego nie okazała się daremna; przeciwnie, pracowałem więcej od nich wszystkich, nie ja, co prawda, lecz łaska Boża ze mną. 11 Tak więc czy to ja, czy inni, tak nauczamy i tak uwierzyliście.

Krytyka literacka

Kontekst i kompozycja

Powyższy tekst rozpoczyna 15. rozdział 1 Listu do Koryntian. Trzon listu (1,10-15,58), obramowany epistolarnym wstępem (1,1-9) i epilogiem (16,1-24), można podzielić na dwie części: I. 1,10–15,58 i II. 7,1–15,58. To właśnie w ramach tej drugiej (a dokładnie na końcowym jej etapie) znajduje się nasz fragment. Bezpośrednio przed nim czytamy o charyzmatach i zasadach praktycznego postępowania (14,26-40), a po nim mowa jest o tych, którzy podważają zmartwychwstanie (15,12-34). Jednostkę można podzielić na cztery części: jej obramowanie stanowi przypomnienie o znaczeniu Ewangelii (ww. 1-2) oraz konkluzja (w. 11). W centrum znajduje się formuła kerygmatyczna wraz ze wzmianką o chrystofanii (ww. 3-7) oraz osobiste doświadczenie Pawła (ww. 8-10).

Gatunek literacki

Na główny trzon omawianego tu fragmentu listu składa się formuła kerygmatyczna, a więc wyrażenie prawdy o śmierci i zmartwychwstaniu Pana. Zauważamy również wzmiankę o chrystofanii, czyli o ukazywaniu się zmartwychwstałego Chrystusa ludziom. Wątki osobiste zabarwione są podkreśleniem apostolskiej godności Pawła i noszą znamiona delikatnej apologii.

Orędzie teologiczne

Zmartwychwstanie Chrystusa było centralnym przedmiotem nauczania Kościoła od samego początku jego istnienia. Stało się tematem, który należało nieustannie przepowiadać i go przypominać. Św. Paweł rozpoczyna naukę dotyczącą zmartwychwstania Pana od zwrotu „przypominam wam” (gnoridzo hymin) (w. 1). Termin „Ewangelia” (euangelion) pojawia się tu bez żadnych dookreśleń, bo czytelnicy listów apostoła wiedzą, że chodzi o Dobrą Nowinę o śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa oraz o Jego ukazywaniu się ludziom. Paweł potwierdza, że prawdę tę adresaci jego listu przyjęli (czas przeszły), przy niej trwają (czas teraźniejszy) i jeśli ją zachowają – będą zbawieni (czas przyszły) (w. 2). Wydarzenia paschalne apostoł łączy ze zbawieniem. Bez niego byłyby bezużyteczne. W w. 3 Paweł przywołuje treść przepowiadania, które sam otrzymał od Pana, a potem przekazał innym (pojawia się tu czasownik paradidomi, tłumaczony na łacinę jako tradure, a od niego pochodzi rzeczownik traditio, czyli „tradycja”): Chrystus umarł za nasze grzechy, został pogrzebany, trzeciego dnia zmartwychwstał, a potem ukazywał się swoim uczniom i nie tylko (ww. 3-5). Dwukrotnie stwierdza, że dokonało się to „zgodnie z Pismem”, a właściwie z „Pismami” (kata tas grafas), które z naszej perspektywy określilibyśmy mianem tekstów Starego Testamentu. Dla Żydów były to księgi Tory, Pism i Proroków. Podwójne podkreślenie zgodności wydarzeń paschalnych z tekstami świętych ksiąg ma pokazać, że na osobie Jezusa z Nazaretu wypełniły się dawne zapowiedzi i proroctwa. On jest zapowiadanym od wieków i wyczekiwanych przez naród wybrany Mesjaszem.

Nie sposób w wąskich ramach niniejszego komentarza wymienić wszystkich zapowiedzi starotestamentalnych dotyczących męki i śmierci oraz zmartwychwstania Jezusa. Warto jednak przywołać chociaż kilka z nich. O tragicznych doświadczeniach i ekspiacyjnej śmierci cierpiącego Sługi Jahwe możemy przeczytać na kartach Księgi Izajasza (a właściwie w relacji Deutero-Izajasza) w 52,13-53,12. Motyw cierpienia Sprawiedliwego pojawia się również w niektórych psalmach, m.in. w Ps 22; 69 i 88. Z kolei prawdę o zmartwychwstaniu Chrystusa można wyprowadzić na przykład z jednej z pieśni o cierpiącym Słudze Jahwe, w której czytamy: „Oto się powiedzie mojemu Słudze, wybije się, wywyższy i wyrośnie bardzo” (Iz 52,13). Nie bez znaczenia pozostaje również idea trzeciego dnia, który w biblijnym przekazie nierzadko odnosił się do zbawczej interwencji Boga. Szczególne znaczenie ma tu casus Jonasza. Prorok pisze: „Pan zesłał wielką rybę, aby połknęła Jonasza. I był Jonasz we wnętrznościach ryby trzy dni i trzy noce” (Jon 2,1), po czym został przez nią wypluty na brzeg (por. Jon 2,11). Jego ocalenie przywołał sam Jezus jako znak dany swoim rodakom, a my traktujemy je jako zapowiedź zmartwychwstania (por. Mt 12,39-41; 16,4; Łk 11,29-32).

Siłą napędową głoszenia prawdy o powrocie Chrystusa do życia był fakt, że Zmartwychwstałego widziało wielu świadków. O nich apostoł wspomina w dalszych słowach swojego listu (ww. 5-7). Podaje ich listę, która nie jest bynajmniej zbiorem zamkniętym ani nie trzyma się ściśle chronologii, ale ma walor formalny. Najpierw wymieniony jest Piotr (pod imieniem Kefas), potem Dwunastu, czyli apostołowie. Termin ten nabrał znaczenia technicznego na określenie apostołów, nawet jeśli w czasach chrystofanii (bo tak określamy ukazywanie się Zmartwychwstałego ludziom) było ich jedenastu (w tym gronie nie było już Judasza). Następnie Pan ukazał się ponad pięciuset braciom – i co ważne – wielu z nich żyło w chwili, gdy Paweł pisał list. Mogą zatem potwierdzić, że widzieli Go po śmierci żywego. Dalej Chrystus ukazał się Jakubowi (chodzi zapewne o „brata Pańskiego”, który stanął na czele Kościoła w Jerozolimie), wszystkim apostołom (jest to szerokie grono innych uczniów Jezusa, być może tych, o których pisał św. Łukasz; por. Łk 10,1), a na samym końcu samemu Pawłowi.

Apostoł określa siebie jako „poroniony płód” (ektroma), chcąc hiperbolicznie podkreślić swoją niegodność. A jest ona związana z faktem, że ongiś prześladował „Kościół Boży” (w. 9). Jednak dzięki łasce Bożej wszedł na właściwą drogę i z zagorzałego prześladowcy przemienił się w gorliwego głosiciela Ewangelii. Pracował więcej niż inni, aby z jednej strony niejako nadrobić stracony dotąd czas, z drugiej zaś, aby udowodnić, że godzien jest być uczniem Chrystusa. W ramach swej misyjnej aktywności nauczał ludzi (w tym mieszkańców Koryntu), a oni uwierzyli (w. 11). Ich wiara w Dobrą Nowiną nie jest jednak celem ostatecznym apostolskiej misji Pawła. Ona staje się początkiem nowego życia chrześcijan – życia wiodącego ku zbawieniu.

Ojcowie Kościoła

Meliton z Sardes: Chrystus „jest milczącym Barankiem, Barankiem zabitym, zrodzonym z Maryi, pięknej owieczki. Wzięty ze stada i poprowadzony na zabicie, wieczorem został złożony w ofierze, a nocą Go pogrzebano. Nie łamano Mu kości na drzewie krzyża, a będąc w ziemi nie uległ rozkładowi, lecz powstał z martwych i wskrzesił człowieka wyprowadzając go z grobu otchłani” (Homilia paschalna).

Św. Efrem (o śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa nieco inaczej): „Śmierć zabiła Pana w Jego ludzkim ciele, ale tą samą bronią On odniósł nad nią zwycięstwo. Ukryło się Bóstwo pod zasłoną człowieczeństwa i tak stanęło przed śmiercią, ona zaś zabiła i sama została zabita: zabiła życie przyrodzone, ale z kolei zabiło ją życie nadprzyrodzone” (Kazanie O Panu naszym).

Kultura i sztuka

Aleksander Ivanov „Ukazanie się Chrystusa przed ludźmi” / Wikipedia

Caravaggio „Nawrócenie Świętego Pawła” / Wikipedia

Duccio di Buonisegna „Ukazanie się Chrystusa na Górze w Galilei” / Wikipedia

Katechizm Kościoła Katolickiego

„Ten Boży zamysł zbawienia przez wydanie na śmierć »Sługi«, Sprawiedliwego (Iz 53, 11), został wcześniej zapowiedziany w Piśmie świętym jako tajemnica powszechnego odkupienia, to znaczy wykupu, który wyzwala ludzi z niewoli grzechu. Św. Paweł przekazuje w wyznaniu wiary, o którym mówi, że je »przejął« (1 Kor 15, 3) – iż »Chrystus umarł – zgodnie z Pismem – za nasze grzechy«. Odkupieńcza śmierć Jezusa wypełnia w szczególności proroctwo o cierpiącym Słudze. Sam Jezus przedstawił sens swego życia i śmierci w świetle cierpiącego Sługi. Po swoim Zmartwychwstaniu Jezus w taki właśnie sposób wyłożył Pisma uczniom z Emaus, a następnie samym Apostołom” (601).

„Misterium Zmartwychwstania Chrystusa jest wydarzeniem rzeczywistym, które posiadało potwierdzone historycznie znaki, jak świadczy o tym Nowy Testament. Już około 56 r. św. Paweł może napisać do Koryntian: »Przekazałem wam na początku to, co przejąłem: że Chrystus umarł – zgodnie z Pismem – za nasze grzechy, że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem; i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu« (1 Kor 15, 3-4). Apostoł mówi tu o żywej tradycji Zmartwychwstania, którą przejął po swoim nawróceniu pod Damaszkiem” (639).

„Były one [= kobiety u grobu] pierwszymi zwiastunami Zmartwychwstania Chrystusa dla samych Apostołów. Następnie Jezus ukazuje się właśnie tym ostatnim, najpierw Piotrowi, a potem Dwunastu. Piotr, powołany do umacniania wiary swoich braci, widzi więc Zmartwychwstałego pierwszy i na podstawie jego świadectwa wspólnota stwierdza: »Pan rzeczywiście zmartwychwstał i ukazał się Szymonowi!« (Łk 24, 34. 36)” (641).

Nauczanie papieży

Jan Paweł II: „«Gdzież jest, o śmierci, twój oścień?» (1 Kor 15, 55)— woła apostoł Paweł, porażony na drodze do Damaszku światłością zmartwychwstałego Chrystusa. Echo tego okrzyku rozbrzmiewa przez stulecia jako orędzie życia dla całej ludzkiej cywilizacji. Także my, ludzie dwudziestego pierwszego wieku, winniśmy sobie uświadomić to zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią, ogłoszone niewiastom jerozolimskim i apostołom, którzy z drżeniem przybyli do grobu. Doświadczenie tamtych naocznych świadków, przekazywane przez Kościół, dotarło aż do nas” (Orędzie „Urbi et Orbi”, 23.04.2000 5)

Benedykt XVI: „Przekazy ewangeliczne, opowiadające o ukazywaniu się Zmartwychwstałego, zwykle kończy wezwanie do przezwyciężenia wszelkiej niepewności, do konfrontowania wydarzenia z Pismami, do głoszenia, że poza progiem śmierci Jezus żyje wiecznie i jest źródłem nowego życia dla wszystkich, którzy wierzą. (…) kto spotyka zmartwychwstałego Jezusa, zostaje wewnętrznie przemieniony; nie można «zobaczyć» Zmartwychwstałego, jeśli się w Niego nie «uwierzy»” (Katecheza podczas audiencji generalnej 19.04.2006)

Franciszek: „To nie ich [uczniów] wiara stworzyła zmartwychwstanie, lecz spotkanie ze Zmartwychwstałym nadało nową moc ich wierze i dostarczyło jej niewzruszonego fundamentu” (Katecheza podczas audiencji generalnej 3.04.2013)

Pytania do modlitwy i refleksji

• jakie znaczenie ma dla mnie fakt, że Jezus umarł i zmartwychwstał?
• w jaki sposób współcześni chrześcijanie głoszą zwycięstwo Chrystusa?
• co współcześnie oznacza być świadkiem Zmartwychwstałego?

Lektura poszerzająca

• Dąbrowski E., Listy do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Pismo Święte Nowego Testamentu VII), Poznań – Warszawa 1965.
• Montague G.T., Pierwszy List do Koryntian (Katolicki Komentarz do Pisma Świętego), Poznań 2021.
• Rambiert-Kwaśniewska, Rosik M., Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Biblia Impulsy. Nowy Testament VII), Katowice 2017.
• Rosik M., Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny VII), Częstochowa 2009.