100-lecie Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu

W stolicy Wielkopolski 20 października rocznicową konferencją naukową zainaugurowano obchody 100-lecia Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu. Z tej okazji w siedzibie instytucji, którą swoim dekretem powołał do istnienia kard. Edmund Dalbor, na Ostrowie Tumskim odbyło się też Walne Zgromadzenie Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych (SAK).

W jubileuszowej uroczystości uczestniczyli m.in. abp Zbigniew Zieliński, metropolita poznański, bp Adrian Put z diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, delegat KEP ds. Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych, ks. dr Michał Sołomieniuk, prezes SAK, dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, mgr Henryk Krystek, dyrektor Archiwum Państwowego w Poznaniu, oraz dr Simone Marchesani, członek zarządu Archiwistycznego Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych z Włoch, archiwista Archiwum Generalnego Archidiecezji Bolońskiej.

„Jubileusz stulecia Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu oraz Walne Zgromadzenie Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych to okazja do tego, by pochylić się nad archiwaliami, docenić je i wydobyć te, które często leżą na półkach, i nie są jeszcze przez nas zbadane. Mamy ogrom wyzwań przed sobą” – mówił w alokucji abp Zbigniew Zieliński.

Metropolita poznański podkreślił, że stuleciu archiwum towarzyszy refleksja, iż rzeczy, które badamy, przechowujemy, mają dużo dłuższą i bogatszą historię, niż instytucja, która się ich archiwizacją zajmuje.

„Uświadamiamy sobie, że dziewięć wieków w Poznaniu dorastaliśmy do tego, by utworzyć instytucję, która przechowywałaby dokumenty i artefakty” – zauważył abp Zieliński.

Przekonywał, że „historia uczy każdego mądrego odbiorcę szerszego patrzenia w przyszłość, a niosąc bogactwo wydarzeń i osób staje się szansą na poszerzanie horyzontów. Jest to dziś szczególnie ważne, gdy liczy się ulotna i szybko podana informacja”

Witając uczestników konferencji oraz Walnego Zgromadzenia SAK, ks. kan. mgr lic. Roman Dworacki, dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, zauważył, że „praca w archiwum jest za pokolenia i na pokolenia”. Przywołując krótką historię powstania Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, przypomniał, że 13 października 1925 r. kard. Edmund Dalbor podpisał dekret powołujący archiwum i wtedy też został powołany pierwszy dyrektor tej instytucji ks. Edmund Majkowski. 1 listopada 1925 r. Archiwum rozpoczęło swą działalność, a w maju 1926 r. na Ostrowie Tumskim uroczyście otwarto budynek, w którym mieściły się pracownie archiwalne.

Ks. dr Rafał Rybacki, kustosz Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, w swoim referacie przedstawił stuletnie dziedzictwo tej instytucji w wymiarze historycznym i teologicznym.

Zgromadzeni uczestnicy konferencji oraz zaproszeni goście wysłuchali też prelekcji dr Aleksandry Losik z Zakładu Archiwistyki Wydziału Historii UAM w Poznaniu pt. „AI – sztuczna inteligencja i jej zastosowanie w pracy archiwisty”. Referat na temat prestiżu zawodu archiwisty zaprezentował prof. UAM dr hab. Rafał Reczek, dyrektor IPN Oddział Poznań. Analizę procederu kradzieży archiwów w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu omówił podinsp. Henryk Gabryelczyk, ekspert Wydziału Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu.

Wieczorem uroczystej Mszy św. koncelebrowanej, sprawowanej w Złotej Kaplicy w poznańskiej katedrze przewodniczył abp Zbigniew Zieliński.

„Można zgromadzić duże zasoby archiwalne, muzealne, a przy tym nie wnosić nic do bogactwa wytwarzanego tu i teraz przez obecne pokolenia. Chodzi o to, by to bogactwo procentowało i owocowało w naszym życiu, by naszym zadaniem nie było tylko przechowywanie, ale też i dzielenie się tym dziedzictwem, rozwijanie i propagowanie go, by mądrość minionych wieków stała się skarbem, który jest przechowywany w ludzkich umysłach i w ludzkich sercach” – mówił w homilii metropolita poznański.

Abp Zieliński podjął też refleksję, w jaki sposób bogactwo archiwalnych zbiorów przekłada się na mądrość pokoleń. „Historia ukazuje chwile, w których człowiek z tej mądrości korzystał, oraz wskazuje na chwile, w których tę mądrość człowiek pozostawił na boku. Dobrze byłoby, byśmy potrafili wykorzystać mądrość minionych wieków i dzielić się nią współcześnie. Nie zamykać się w gronie własnych środowisk, ale przełożyć ją na swego rodzaju apostolstwo” – przekonywał metropolita poznański.

Dzisiaj, w drugim dniu spotkania SAK, uczestnicy wezmą udział w warsztatach nt. „Zasób i zabezpieczenie Archiwum na wypadek…” prowadzonych w Archiwum Państwowym w Poznaniu.

Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu zostało założone w 1925 r. staraniem bp. Stanisława Łukomskiego, ówczesnego sufragana poznańskiego, oraz archiwariusza diecezjalnego ks. Edmunda Majkowskiego. Dokument erygujący je jako osobną instytucję diecezjalną wystawił 13 października 1925 r. arcybiskup gnieźnieński i poznański kard. Edmund Dalbor, Prymas Polski. Zgodnie z nim archiwum, mieszczące się w budynku dawnej siedziby Akademii Lubrańskiego na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, rozpoczęło swoją działalność 1 listopada 1925 r.

Na przełomie stycznia i lutego 1945 r. ok. 250 dokumentów pergaminowych i co najmniej 25 tys. dokumentów papierowych z XVI–XVIII w. z Archiwum Archidiecezjalnego spłonęło w gmachu Archiwum Państwowego, dokąd zostały wywiezione przez hitlerowskiego okupanta. Podczas wojny także wiele innych zbiorów archiwalnych uległo zniszczeniu i rozproszeniu.

Obecnie, od 2007 r., Archiwum Archidiecezjalne zajmuje gruntownie wyremontowany, przystosowany do jego potrzeb i wyposażony w nowoczesny sprzęt gmach na Ostrowie Tumskim przy ul. ks. Ignacego Posadzego 2, w którym wcześniej mieściło się Muzeum Archidiecezjalne. W specjalnie przygotowanych magazynach archiwalnych z przesuwnymi regałami może pomieścić się docelowo, w przeliczeniu na metry bieżące, jakieś 11 km archiwaliów.

Wśród zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu znajduje się ponad tysiąc dokumentów pergaminowych, z których najstarszy, wystawiony przez księcia Władysława Laskonogiego, pochodzi z 1231 r. Posiada ono również ponad 14 tys. dokumentów papierowych i przeszło tysiąc listów. Z kolei zbiór z okresu staropolskiego stanowi kilka tysięcy rękopiśmiennych ksiąg, w tym ksiąg metrykalnych oraz innych akt pochodzących m.in. z urzędów diecezjalnych i z parafii.