Abraham Heschel i jego wpływ na „Nostra aetate”

„Dialog nie jest kompromisem wiary, lecz aktem wiary. To nie słabość, ale świadectwo odwagi i zaufania do Boga” – tak mówił Abraham Joshua Heschel po ogłoszeniu przez Kościół deklaracji Nostra aetate, dokumentu przełomowego w relacji Kościoła z judaizmem. Sam Heschel, wybitny filozof i działacz żydowski, aktywnie uczestniczył w rozmowach katolicko-żydowskich poprzedzających powstanie dokumentu.

Nostra aetate jest „dzieckiem” Soboru Watykańskiego II. Już po ogłoszeniu przez papieża Jana XXIII zamiaru zwołania tego zgromadzenia stało się jasne, że jednym z zagadnień, jakimi zajmą się jego uczestniczy będą relacje Kościoła z religiami niechrześcijańskimi, w tym – co szczególnie istotne – z judaizmem i Żydami.

Kiedy papieski sekretarz kard. Augustin Bea wystąpił do organizacji żydowskich z prośbą o przedstawienie propozycji dotyczących nakreślenia relacji między katolikami a Żydami, American Jewish Committee (AJC) wybrał Abrahama Joshuę Heschela, dzisiejszego patrona Centrum Relacji Katolicko-Żydowskich KUL,  na jednego ze swoich najważniejszych doradców teologicznych w tej kwestii.

Joshua Heschel zaangażowany w dialog

Heschel, jako wybitna postać współczesnej myśli żydowskiej, wykładowca akademicki i filozof, okazał się jedną z najbardziej zaangażowanych w dialog osób po stronie żydowskiej. Bez wątpienia wniósł wielki wkład w ostateczny kształt dokumentu, który Żydzi na całym świecie nazwali bezprecedensowym krokiem.

Propozycje Heschela

Na propozycję płynącą ze strony kardynała Bea Heschel przygotował w imieniu AJC podstawowe punkty istotne z punktu widzenia strony żydowskiej. Zawierały one odrzucenie prozelityzmu wobec Żydów, uznania przez Kościół ciągłego istnienia przymierza pomiędzy Bogiem a Izraelem, rezygnacji z nauczania, że Kościół zastąpił Izrael jako Lud Boży, zaprzestania oskarżania Żydów o Bogobójstwo, co stawało się na przestrzeni wieków przyczyną do prześladowań Żydów.

Jak pisze Gary Spruch w broszurze „Abraham Joshua Heschel(AJC) and the spirit of Nostra aetate”, w 1963 roku Heschel spotkał się osobiście z kard. Bea w Rzymie. Kardynał z uwagą miał wysłuchać argumentów żydowskiego myśliciela o tym, by nie używać w języku Kościoła sformułowań określających Żydów jako „odrzuconych przez Boga”.

Heschel miał powiedział wprost: „Niech nie próbują nawracać Żydów. Niech Kościół ogłosi, że Bóg nie zerwał przymierza z Izraelem. Niech zamiast tego chrześcijanie i Żydzi wspólnie pracują nad tym, aby Królestwo Boże nadeszło na ziemię.”

Rezultaty dialogu

Ostateczna wersja Nostra aetate w dużej mierze zawierała te postulaty. Deklaracja z 1965 roku jasno stwierdzała, że Żydzi nie mogą być obwiniani za śmierć Jezusa, że Bóg nigdy nie zerwał przymierza z Izraelem, choć jednocześnie Kościół jest nowym Ludem Bożym, i że Kościół potępia wszelkie prześladowania motywowane religijnie, jakie kiedykolwiek kierowano przeciwko Żydom.

Jak dodaje Gary Spruch, „Kościół katolicki uczynił krok o bezprecedensowym znaczeniu moralnym i duchowym, przywracając prawdzie jej miejsce w historii wiary i człowieczeństwa.” A Abraham Heschel , znany z powściągliwości, w liście do przyjaciół napisał, że Nostra Aetate jest „świadectwem odwagi, pokory i miłości do Boga, który błogosławi wszystkich ludzi”.

„Wspólnie słuchać Boga”

Na pojawiające się glosy krytyki w niektórych żydowskich środowiskach konserwatywnych, odnoszące się do uczestniczenia w dialogu z Kościołem Heschel odpowiadał: „Nie spotykamy się, by porównywać dogmaty, lecz by wspólnie słuchać Boga, który mówi do nas w różnych językach tej samej miłości.” I dodał: „Dialog nie jest kompromisem wiary, lecz aktem wiary. To nie słabość, ale świadectwo odwagi i zaufania do Boga”.

Wykorzystano informacje z Abraham Joshua Heschel (AJC) and the spirit of Nostra aetate” autorstwa Gary’ego Sprucha.