Kalisz – ogólnopolska konferencja naukowa nt. „Jasne promienie Dachau”

W 80. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego KL Dachau zorganizowano 5 listopada w Kaliszu konferencję naukową pt. „Jasne promienie Dachau”. Prelegenci z kraju wygłosili wykłady ukazując w nich martyrologię duchowieństwa polskiego w latach II wojny światowej. Celem konferencji było upamiętnienie niezłomnych postaw kapłanów – więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych w refleksji naukowo-badawczej.

Zanim prelegenci wystąpili ze swoimi referatami zgromadzili się na Mszy św. sprawowanej w Kaplicy Męczeństwa i Wdzięczności Duchowieństwa Polskiego w podziemiach Narodowego Sanktuarium Świętego Józefa w Kaliszu. Mszy św. przewodniczył kustosz sanktuarium ks. prał. Jacek Plota. W homilii ks. prał. Sławomir Kęszka przypomniał, że kaplica jest wotum ocalałych kapłanów, którzy przez długie lata przybywali w pielgrzymce dziękczynnej do swojego przemożnego patrona św. Józefa.

Konferencja, która odbyła się w domu św. Józefa przy bazylice składała się z dwóch części. Na początku głos zabrał prof. Krzysztof Walczak, dyrektor Instytutu Interdyscyplinarnych Badań Historycznych Uniwersytetu Kaliskiego, który podkreślił, że wydarzenie to jest szczególne, ponieważ upamiętnia wszystko to,, co wydarzyło się wiele lat temu, a o czym stale powinniśmy pamiętać”.

Pierwszą część konferencji poprowadziła prof. Ewa Andrysiak z Uniwersytetu Kaliskiego.

W pierwszym wystąpieniu ks. dr hab. Jarosław Wąsowicz SDB, kapelan Prezydenta RP, dyrektor Archiwum Salezjańskiej Inspektorii Pilskiej w referacie nt. „KL Dachau: historia i teraźniejszość” przytoczył kilka faktów dotyczących tego szczególnego miejsca martyrologii duchowieństwa polskiego w czasie II wojny światowej.

– Wiemy, że realizując swoje cele polityczne III Rzesza wytworzyła system obozów, w których więźniowie poddawani byli niewolniczej eksploatacji fizycznej i procesowi eksterminacji. Jedną z grup narodowościowych, która najbardziej ucierpiała w obozach zagłady byli Polacy – przypomniał ks. Wąsowicz podkreślając, że ostrze hitlerowskiej nienawiści skierowane zostało także w stronę Kościoła katolickiego, stąd też dużą grupą narażoną na planową eksterminację było duchowieństwo.

– Kapłani byli zmuszani do wyczerpującej pracy fizycznej, poddawani licznym szykanom i prześladowaniom fizycznym. Pozbawiano ich cieplejszej odzieży, co w tamtym klimacie kończyło się wyniszczającą chorobą. Inną formą masowego wyniszczenia stały się tzw. transporty inwalidów. Chorych wywożono na zagazowanie do Austrii. Trafiło tam 311 polskich księży – zauważył prelegent podkreślając przy tym, że umierając ofiarowali swoje życie za Kościół w Polsce, za parafian, za ojczyznę. Dodał, że wystarczy wczytać się w życiorysy 108 męczenników, by uświadomić sobie ich heroiczne czyny.

Drugim prelegentem był ks. prof. UAM dr hab. Paweł Wygralak, który wygłosił referat pt. „Światła nadziei w obozach zagłady na podstawie wspomnień księży archidiecezji poznańskiej”. Swoje wystąpienie oparł na wspomnieniach trzech księży z archidiecezji poznańskiej: ks. Franciszka Dziaska, ks. Ludwika Bielerzewskiego i ks. Ludwika Walkowiaka.

– Mówiąc o światłach nadziei, które trzymały tych kapłanów, więźniów przy życiu należy na pierwszym miejscu wymienić ich głęboką wiarę w opiekę Pana Boga. Kolejnym światłem byli współczujący współbracia, współwięźniowie, którzy w nieludzkich warunkach okazywali akty miłości wręcz heroiczne – podkreślił referent wskazując, że kolejnym było światło nadziei i głębokie poczucie ludzkiej godności i patriotyzmu.

„Symbolika wojenna w herbach polskich biskupów” – to temat kolejnej konferencji, której autorem był prof. UK dr hab. Piotr Gołdyn. Prelegent skupił się na tych herbach, w których biskupi umieścili symbole związane z obozową gehenną księży. Przenosili tę cześć obozowego ubrania, którą nosili na sercu, literę P, numery obozowe czy wreszcie obozowe pasiaki stanowiące tła herbu.

Drugą część poprowadził ks. prof. Paweł Zając OMI z UAM, który zapowiadając prelegentów zaznaczył, że poruszany podczas konferencji temat budzi ogólny szacunek i jest ogromnym dziedzictwem dla wielu pokoleń.

W tej części pierwszym prelegentem był ks. dr Paweł Hoppe, dyrektor Izby Pamięci Męczenników Diecezji Bydgoskiej i Centrum Edukacyjno-Formacyjnego Diecezji Bydgoskiej im. bł. Michała Kozala.

Duchowny wskazywał na troskę pamięci o męczennikach z Dachau na przykładzie Izby Pamięci Męczenników z Bydgoszczy, do powstania, której impulsem była w 2018 r. uroczystość przekazania cennych dokumentów obozowych bł. ks. Franciszka Dachtery. W zbiorach Izby znajdują się także eksponaty (dokumenty, zdjęcia i inne pamiątki) związane z męczennikami: bp. M. Kozalem, ks. F. Dachterą, ks. A. Świadkiem, kl. B. Kostkowskim oraz innymi kapłanami i osobami świeckimi, pochodzącymi lub działającymi w Bydgoszczy i okolicy, a którzy doświadczyli gehenny II wojny światowej i okresu komunizmu.

Kolejną prelekcję wygłosił mgr Tomasz Cieślak z IPN w Poznaniu, której tytuł brzmiał: „Zagłada polskich księży z KL Dachau w Zamku śmierci Hartheim w Górnej Austrii w latach 1941–1942”.

Prelegent ukazał całe zło wobec polskich kapłanów i wyjaśnił, że wielu z nich poniosła śmierć, nie w obozie w Dachau, a zamku śmierci Hartheim w Górnej Austrii. – Większość polskich księży przewiezionych do Hartheim trafiła tam między 4 maja a 12 sierpnia 1942 r. w tzw. transportach inwalidów – podkreślił prelegent akcentując, że było ich ok. 3000. – W zamku zamordowano 335 księży – zauważył Cieślak opisując dalej drogę od ich przybycia na dziedziniec zamkowy aż do celi śmierci.

Zakończenie tej części konferencji należało do ks. prof. UK dra hab. Sławomira Kęszki. Tematem referatu było wypełnianie ślubowania księży KL Dachau w latach powojennych. Jak przypomniał duchowny księża zobowiązali się w dowód wdzięczności wobec św. Józefa co roku pielgrzymować do kaliskiej kolegiaty. Ks. Kęszka mówiąc dalej o dziełach, jakich podejmowali się kapłani zauważył jeszcze, że oprócz dziękczynnych spotkań w Kaliszu organizowali także pielgrzymki do różnych miejsc ich obozowej kaźni w latach II wojny światowej oraz do sanktuariów maryjnych.

Podczas konferencji nie brakowało pytań ze strony uczestników. Padły także zapewnienia, że wszystkie konferencje będą wydane drukiem oraz powstanie periodyk poświęcony pamięci tamtych czasów i tamtych ludzi, także w innych językach, by o tym wszystkim dowiedziały się inne państwa i pielęgnowały pamięć o bohaterach tamtych lat.

W konferencji licznie uczestniczyli kapłani i świeccy z wielu miejsc Polski. Wśród uczestników był biskup pomocniczy diecezji kaliskiej Łukasz Buzun.

Ta wspólna inicjatywa zorganizowania Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej poświęconej tematyce martyrologii duchowieństwa polskiego w latach II wojny światowej została podjęta przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny – Zakład Teologii Historycznej i Instytut Interdyscyplinarnych Badań Historycznych Uniwersytetu Kaliskiego im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu.