Wszystko, co chcielibyśmy wiedzieć o Bożym Narodzeniu – w nowej książce ks. prof. Józefa Naumowicza

Czy św. Józef był stary i miał dzieci z wcześniejszego małżeństwa? Dlaczego Maryja w momencie zwiastowania byłą już żoną, ale nie mieszkała z Józefem? Czy dziadkowie Jezusa rzeczywiście mieli na imię Anna i Joachim? Na te i wiele innych pytań odpowiada w książce „Święta Rodzina z Nazaretu. Historia wielkiej miłości” wybitny patrolog ks. prof. Józef Naumowicz.

Wczesnochrześcijańska tradycja, zwłaszcza apokryficzna, stworzyła legendę przed stawiającą św. Józefa jako człowieka w podeszłym wieku lub wręcz jako starca. Ks. prof. Naumowicz wyjaśnia, że taki wizerunek opiekuna Jezusa miał na celu obronę dziewictwa Maryi, sugerując, że jego podeszły wiek wykluczał intencję naruszenia Jej czystości i fizyczną zdolność do współżycia. Niektóre przekazy mówią nawet, że Józef był wdowcem i miał dzieci z wcześniejszego małżeństwa, o czym miały świadczyć także ewangeliczne wzmianki o braciach i siostrach Jezusa. Ponadto określenie Józefa jako „sprawiedliwego” (Mt 1,19) w żydowskiej tradycji kojarzono z dojrzałością i mądrością, co dodatkowo miało podkreślać jego zaawansowany wiek.

Taka interpretacja opiera się jednak na anachronicznym i ograniczającym rozumieniu świętości. „Cnota Józefa mogła wynikać z jego wewnętrznej dyscypliny, miłości i oddania Bogu, a nie z fizycznych ograniczeń związanych z wiekiem” – argumentuje autor. Obraz słabowitego starca kłóci się z praktycznymi wymogami jego roli. Podróż z Nazaretu do Betlejem i Egiptu, coroczne pielgrzymki wymagały znacznej siły fizycznej i wytrzymałości, co sugeruje, że Józef, choć być może starszy od Maryi, był energicznym i niestarym mężczyzną. Taki nowy wizerunek św. Józefa lepiej odpowiadający biblijnemu przekazowi nabrał znaczenia w duchowości, liturgii i sztuce katolickiej po Soborze Trydenckim (1545-1563). W ramach trydenckiej reformy ikonografii zrezygnowano z przedstawiania tego świętego jako osoby starej, nieporadnej, niekiedy groteskowej. Zaczęto ukazywać go jako mężczyznę w sile wieku, odpowiedzialnego za żonę i przybranego syna.

Ks. prof. Naumowicz wyjaśnia też zagadkową wzmiankę z Ewangelii: „Po zaślubinach Matki Jego, Maryi, z Józefem, wpierw nim zamieszkali razem, znalazła się brzemienną za sprawą Ducha Świętego”. W ówczesnej kulturze żydowskiej ślub miał dwa etapy. Pierwszym etapem były „zaręczyny”, które miały charakter formalnego kontraktu małżeńskiego. Chociaż narzeczona nadal mieszkała w domu rodzinnym, z prawnego i religijnego punktu widzenia była już uznawana za żonę. Zwyczajowo okres zaręczyn trwał około roku; ewentualnie mógł trwać dłużej, gdy kobieta była jeszcze bardzo młoda lub gdy wchodziły w grę inne względy. Dopiero po tym uzgodnionym okresie następował drugi etap, który był radosnym, choć świeckim obrzędem. Mąż w obecności krewnych i przyjaciół udawał się do miejsca pobytu żony, by ją wprowadzić do swego domu, najczęściej w asyście radosnych śpiewów, przy zapalonych lampach oliwnych i pochodniach. Małżeństwo Józefa i Maryi było na pierwszym z tych etapów.

Jak naprawdę wyglądało Boże Narodzenie, np. dlaczego nie przyjęto rodziny w gospodzie? To kolejne ciekawe zagadnienie, które szczegółowo wyjaśnia ks. Naumowicz, powołując się na przekazy biblijne i tradycję, m.in. apokryfy. Śledzi też dostępne informacje na temat tego, jak wyglądało codzienne życie Świętej Rodziny – zapewne, wypełnione pracą i miłością, ale niewyróżniające się niczym. Kolejne ciekawe pytanie: dlaczego 12-letni Józef oddzielił się od rodziców podczas pielgrzymki do Jerozolimy i dlaczego Józef i Maryja nie zrozumieli, dlaczego to zrobił?

„Zadziwia dyskrecja Bożego działania w świecie – w tym przypadku dyskrecja Syna Bożego – który przez trzydzieści lat życia w galilejskiej wiosce nie objawiał swej mocy i chwały. Nawet na weselu w Kanie Jezus mówił, że jeszcze nie nadeszła Jego godzina. Jednak na prośbę Maryi dokonał pierwszego cudu, który ujawnił Jego boską naturę” – czytamy w książce.

Książka jest bogato ilustrowana. Autor często posługuje się znanymi i mniej znanymi obrazami, żeby wyjaśnić, jak przez wieki rozumiano prawdy biblijne i przekaz tradycji na temat życia Świętej Rodziny.

Ks. Józef Naumowicz, „Święta Rodzina z Nazaretu. Historia wielkiej miłości”, Dom Wydawniczy „Rafael”, 2025 r.