Aborcja w Unii Europejskiej

Rozwiązania prawne dotyczące dopuszczalności przerywania ciąży w poszczególnych krajach Unii Europejskiej są bardzo różne. Od konstytucyjnej ochrony dziecka poczętego, co ma miejsce w Irlandii, do pełnej swobody w decydowaniu przez matkę o życiu noszonego w łonie dziecka, jak to ma miejsce np. w Szwecji.

Jednak mimo różnego stopnia dopuszczalności aborcji i obostrzeń z nią związanych, praktyka we wszystkich krajach UE (chlubny wyjątek stanowi tu tylko Irlandia) jest podobna, tzn. prawo jest lekceważone, przepisy procedury omijane, a aborcja dostępna jest w zasadzie na życzenie. Mimo to wydaje się ciekawym przegląd regulacji prawnych i praktyce w tym zakresie w poszczególnych krajach UE.

*Irlandia *
.Ludność: 3 mln
.Współczynnik płodności: 1,8
W Republice Irlandii aborcja jest nielegalna. Artykuł 40 konstytucji gwarantuje nienarodzonym prawo do życia. Irlandia to jedyny kraj UE, w którym aborcja pozostaje całkowicie zakazana i jest możliwa tylko w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia matki. Irlandia przystępując do struktur europejskich stawiała bardzo mocno na zachowanie prawa do życia i wynegocjowała słynny „Protokół 17”, według którego traktaty przyjęte przez UE dotyczące aborcji nie obowiązują w Irlandii.

*Hiszpania *
.Ludność: 40 mln
.Współczynnik płodności: 1,1
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: 59 tys. (1999 r.)
Zgodnie z kodeksem karnym z lipca 1986 r., przerwanie ciąży jest dopuszczalne w następujących przypadkach:
.gdy ciąża jest następstwem gwałtu, jeśli zabieg przerwania ciąży dokonany zostanie w pierwszych 12 tygodniach ciąży;
.gdy zachodzi podejrzenie, że płód wydany na świat będzie posiadał ciężkie wady fizyczne i psychiczne, co potwierdza opinia wydana przez dwóch specjalistów, jeśli zabieg zostanie dokonany w ciągu pierwszych 21 tygodni ciąży;
.gdy zabieg jest konieczny dla uniknięcia bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia, zdrowia fizycznego lub psychicznego ciężarnej, co potwierdza opinia lekarza innego niż ten, który zabieg przeprowadza (bez ograniczenia czasowego).
Pomimo, że aborcja z wyjątkiem szczególnych przypadków wymienionych wyżej jest nielegalna, w praktyce dostępna jest na życzenie. Powszechną praktyką jest, że gabinety i kliniki wykonujące aborcje współpracują z psychiatrami, którzy (za odpowiednią zapłatą) wydają zezwolenia na dokonanie „zabiegu” motywując to obawą, że donoszenie ciąży stanowiłoby zagrożenie dla zdrowia psychicznego matki.

*Portugalia *
.Ludność: 10 mln
.Współczynnik płodności: 1,4
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: brak danych
Od 1984 roku aborcja jest dozwolona w Portugalii w tzw. szczególnych przypadkach. Rozwiązania prawne są zbliżone do obowiązujących w Hiszpanii. Niestety, także praktyka jest podobna – większość aborcji wykonuje się pod pretekstem „zagrożenia dla zdrowia psychicznego kobiety ciężarnej”. Za nielegalną aborcję grozi kara trzech lat więzienia.

*Belgia *
.Ludność: 10,2 mln
.Współczynnik płodności: 1,6
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: 13 tys. (1999 r.)
Pomimo, że kodeks karny ustanawia „karalność dla wszystkich osób, które w jakikolwiek sposób spowodowały sztuczne poronienie u kobiety”, zastosowanie tego artykułu jest wyłączone w przypadku, gdy „kobieta znajduje się w rozpaczliwej sytuacji” i zwraca się do lekarza o przerwanie ciąży przed upływem 12 tygodnia od momentu poczęcia. Po upływie 12 tygodni od momentu poczęcia dokonanie aborcji jest możliwe w przypadku, gdy „rozwój ciąży naraża na poważne niebezpieczeństwo zdrowie kobiety lub gdy istnieje pewność, że mające się urodzić dziecko będzie dotknięte szczególnie ciężkim schorzeniem, uznanym za nieuleczalne w momencie wydania diagnozy”.
Zgodnie z przepisami lekarz nie może dokonać przerwania ciąży przed upływem 6 dni od pierwszej konsultacji i uzyskania od zainteresowanej pisemnej zgody w dniu „zabiegu”.

*Niemcy *
.Ludność: 80 mln
.Współczynnik płodności: 1,4
.Szacunkowa liczba aborcji rocznie: 300 tys. (1997 r.)
Przepisy kodeksu karnego z 1996 roku dotyczące przerywania ciąży stanowią, że aborcja jest legalnie dopuszczalna, gdy:
.ciężarna kobieta okaże lekarzowi zaświadczenie, że przynajmniej trzy dni przed „zabiegiem” odbyła konsultacje;
.aborcja zostanie dokonana przez lekarza;
.od chwili poczęcia dziecka nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.
Po upływie 12 tygodni aborcji dokonać można w przypadku, gdy istnieją podstawy do przypuszczeń, że dziecko może urodzić się upośledzone. W tej sytuacji zabicie dziecka poczętego dopuszcza się do 22 tygodnia od chwili poczęcia.

*Francja *
.Ludność: 59,5 mln
.Współczynnik płodności: 1,7
.Szacunkowa liczba aborcji rocznie: 230 tys. (2001 r.)
Zgodnie z ustawą z 1975 roku w sprawie umyślnego przerwania ciąży, kobieta, którą ciąża stawia w rozpaczliwej sytuacji może zwrócić się do lekarza o przerwanie tej ciąży. Zabieg przerwania ciąży może być dokonany przed upływem 12 tygodnia ciąży, wyłącznie przez lekarza. Według przepisów lekarz, do którego kobieta zwraca się o przerwanie ciąży zobowiązany jest do poinformowania jej o niebezpieczeństwach dla zdrowia, na które narażona jest ona sama i jej przyszłe ciąże oraz do przekazania zainteresowanej poradnika zawierającego informacje o przysługujących jej świadczeniach socjalnych i instytucjach udzielających pomocy. Zgodnie z przepisami, przerwanie ciąży może nastąpić w sytuacji, gdy kobieta po odbytych konsultacjach ponawia prośbę o przerwanie ciąży i wyraża tę prośbę na piśmie.
Przerwanie ciąży może być dokonane także w późniejszym terminie (do końca ciąży), jeśli po przeprowadzeniu badań i po dyskusji dwóch lekarzy stwierdza się, że rozwój ciąży stanowi „poważne zagrożenie dla zdrowia kobiety lub gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że mające się urodzić dziecko będzie dotknięte szczególnie ciężkim schorzeniem, uznanym za nieuleczalne w momencie stawiania diagnozy”.
W pierwszych dniach października 2002 roku francuski parlament przyjął uchwałę, według której koszty aborcji pokrywane będą odtąd przez opiekę zdrowotną. Warto też dodać, że legalne jest podawanie poronnej pigułki „dzień-po” uczennicom w szkołach od 12 roku życia, bez informowania o tym rodziców.

*Austria *
.Ludność: 8,1 mln
.Współczynnik płodności: 1,4
.Szacunkowa liczba aborcji rocznie: 100 tys.
Ustawa z 1975 roku stanowi, że aborcja jest „nielegalna i powinna być karana”, ale przewiduje wiele wyjątków od tej zasady, tak że w praktyce aborcja dostępna jest na życzenie. Aborcja jest legalna, jeżeli:
.dokonana jest za zgodą kobiety ciężarnej w ciągu 3 pierwszych miesięcy trwania ciąży;
.została przeprowadzona konsultacja medyczna (konsultację medyczną może przeprowadzić ten sam lekarz, który dokonuje zabiegu);
.przerywania ciąży dokonuje lekarz.
Dopuszcza się też aborcję w okresie powyżej 3 miesiąca trwania ciąży aż do porodu, z tzw. względów medycznych: „jeżeli aborcja jest wskazana, aby uniknąć poważnego zagrożenia życia matki oraz aby uniknąć poważnych szkód w zdrowiu fizycznym i psychicznym kobiety”, ze względów eugenicznych: „jeżeli istnieje zagrożenie, że dziecko mogłoby urodzić się poważnie uszkodzone psychicznie lub fizycznie”, oraz gdy „kobieta w ciąży w momencie poczęcia nie miała ukończonych 14 lat życia”.

*Wielka Brytania *
.Ludność: 59,6 mln
.Współczynnik płodności: 1,7
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: 197 tys. (2000 r.)
Ustawa o przerywaniu ciąży z 1967 roku dopuszcza legalne przerwanie ciąży przez praktykującego lekarza, jeżeli dwóch lekarzy (w wyjątkowych przypadkach jeden) wyda opinię sformułowaną w „dobrej wierze” z uwzględnieniem następujących warunków:
.kontynuowanie ciąży stanowi większe ryzyko dla życia lub zdrowia fizycznego lub psychicznego ciężarnej kobiety, jej żyjących dzieci lub jej rodziny, niż przerwanie ciąży;
.istnieje istotne ryzyko, że dziecko narodzi się poważnie upośledzone.
Ustawa nie określa czasu trwania ciąży, w którym może być dokonane legalne przerwanie ciąży. Ustawa o ochronie życia dziecka z 1929 roku uznaje, że płód jest zdolny do samodzielnego życia po 28 tygodniach ciąży. Przerwanie ciąży po tym terminie może być uznane za przestępstwo podlegające karze na mocy innych ustaw. W 1990 roku zezwolono na aborcję dzieci niepełnosprawnych aż do momentu urodzenia.
Choć ustawa aborcyjna z 1967 roku dopuszcza aborcję „jedynie w pewnych okolicznościach”, a w brytyjskim ustawodawstwie nie istnieje coś takiego jak „prawo kobiety do aborcji”, obecnie nawet 11-letnie dzieci mają zapewniony dostęp do tabletek antykoncepcyjnych i poronnych oraz aborcji, nawet bez zgody i wiedzy rodziców.

*Włochy *
.Ludność: 57,6 mln
.Współczynnik płodności: 1,1
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: 124 tys. (1998 r.)
Zgodnie z ustawą z 1978 roku, tzw. przerwanie ciąży dozwolone jest w ciągu pierwszych 90 dni jej trwania. Przerwania ciąży dokonuje się na wniosek kobiety, potwierdzony przez lekarza placówki poradnictwa rodzinnego, placówki socjalno-medycznej lub lekarza zaufania w odpowiedniej placówce.
Po pierwszych 90 dniach przerwanie ciąży może mieć miejsce:
.jeżeli ciąża lub poród wiązałyby się z ciężkim zagrożeniem życia kobiety;
.jeżeli stwierdzono procesy chorobowe, szczególnie takie, które mogłyby wywołać anomalie lub deformacje poczętego dziecka, ciężkie zagrożenia zdrowia fizycznego i psychicznego kobiety.
Choć przerywanie ciąży niezgodne z warunkami określonymi w ustawie podlega karze, w praktyce każdy zabieg da się usankcjonować tak liberalnie sformułowanym prawem.

*Dania *
.Ludność: 5,3 mln
.Współczynnik płodności: 1,7
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: 16 tys. (1999 r.)
Ustawa z 1973 roku o przerywaniu ciąży daje każdej kobiecie prawo do przerwania ciąży na życzenie do końca 12 tygodnia ciąży i w pewnych warunkach prawo do przerwania ciąży po 12 tygodniu ciąży.
Przerwanie ciąży po 12 tygodniach jej trwania jest możliwe, gdy:
.ciąża, poród lub opieka nad dzieckiem pociągnęłyby ze sobą ryzyko pogorszenia zdrowia kobiety lub jej kondycji życiowej (wskazania „medyczne”);
.ciąża jest wynikiem kazirodztwa, gwałtu lub innego typu napaści seksualnej (wskazania „etyczne”);
.istnieje niebezpieczeństwo dziedzicznego obciążenia poczętego dziecka, jego uszkodzenia w trakcie życia płodowego, co mogłoby spowodować poważne fizyczne lub umysłowe upośledzenie (wskazania „eugeniczne i genetyczne”);
.ciąża, urodzenie, opieka nad dzieckiem może stać się dla kobiety tak poważnym obciążeniem, że przez wzgląd na kobietę i jej warunki życiowe przerwanie ciąży musi być uznane za konieczne (wskazania „psychospołeczne”).
Tak sformułowane prawo sprawia, że aborcja jest praktycznie dopuszczona bez żadnych ograniczeń.
Z powodów osobistych, etycznych bądź religijnych lekarz może odmówić przeprowadzenia zabiegu czy asystowania przy aborcji. Takie samo prawo mają również położne, pielęgniarki i stażyści.

*Szwecja *
.Ludność: 8,8 mln
.Współczynnik płodności: 1,5
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: 31 tys. (2000 r.)
Ustawa o aborcji z 1974 roku daje kobiecie w ciąży prawo do swobodnego podjęcia decyzji o jej usunięciu do 12 tygodnia ciąży. Jednak i po tym terminie kobieta w ciąży jest uprawniona do jej przerywania (do 18 tygodnia ciąży), a jedynym powodem odmowy przeprowadzenia zabiegu jest uzasadniona obawa, iż może on narazić zdrowie lub życie kobiety. Przerwanie ciąży powyżej 18 tygodnia wymaga zgody departamentu spraw socjalnych.

*Holandia *
.Ludność: 15, 9 mln
.Współczynnik płodności: 1,6
.Liczba zarejestrowanych aborcji rocznie: 22 tys. (1997 r.)
Kraj ten znany jest ze skrajnie liberalnego podejścia do aborcji, którą traktuje się tam jako prywatną sprawę kobiety. Oficjalnie aborcję „na żądanie” dopuszcza się do 3 miesiąca życia płodowego dziecka, w praktyce – nawet do 24 tygodnia po poczęciu, a często nawet później.

*Podsumowanie*
Jak wynika z powyższego opracowania, większość państw Unii Europejskiej dopuszcza aborcję podczas trzech pierwszych miesięcy ciąży na życzenie kobiety, a po tym okresie – z innych powodów: z przyczyn społecznych, ze względu na zagrożenie zdrowia i życia, na okoliczności, w jakich doszło do ciąży oraz w przypadku choroby dziecka poczętego. W Szwecji i Holandii nie ma szczegółowych regulacji prawnych dotyczących warunków jakie trzeba spełnić, aby aborcja była „legalna”. Zabicie dziecka poczętego traktowane tam jest na równi z innymi zabiegami medycznymi. Jednak nic nie wskazuje na to, że szczegółowe procedury obowiązujące w innych krajach mają wpływ na zmniejszenie liczby aborcji i większe poszanowanie życia poczętego. Praktyka pokazuje, że procedury są omijane, a obowiązującego prawa nikt nawet nie próbuje egzekwować.
Choć na konferencjach ONZ w Kairze, Pekinie i innych, państwa Unii Europejskiej występowały wspólnie i popierały programy propagujące tzw. „prawo do aborcji”, to prawną regulację tego problemu traktaty Unii Europejskiej pozostawiają nadal prawodawstwu poszczególnych krajów.
Warto też zdawać sobie sprawę, że w 11 krajach Unii Europejskiej (Austria, Belgia, Dania, Francja, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Szwecja) dopuszczona jest do użytku pigułka wywołującą poronienie – czyli nie rejestrowaną nigdzie aborcję chemiczną.
(oprac. na podstawie opinii Biura Studiów i Ekspertyz Sejmu RP IX 1998
oraz materiałów własnych)
dr Paweł Wosicki
Artykuł ten ukazał się w piśmie „Głos dla życia. Magazyn służby życiu i rodzinie” z listopada-grudnia 2002 r.