Archiwa i książki – wyjątkowe rocznice dwóch watykańskich szkół

Audiencja papieska zainauguruje 13 maja Dzień Nauki z okazji 140. rocznicy Watykańskiej Szkoły Paleografii, Dyplomatyki i Archiwistyki oraz 90. rocznicy Watykańskiej  Szkoły Bibliotekoznawstwa.  Unikalne repozytoria pamięci i ludzkiej pomysłowości nawarstwione przez wieki w perspektywie zarówno ludzkiej, jak i kościelnej: to właśnie reprezentują Watykańskie Archiwum Apostolskie i Biblioteka Watykańska Widać, jak cenne są w nich Szkoła Paleografii, Dyplomatyki i Archiwistyki założona przez Leona XIII 140 lat temu oraz Szkoła Bibliotekoznawstwa ustanowiona przez Piusa XI 90 lat temu.

Te dwie rocznice zostaną uczczone Dniem Nauki 13 maja, wydarzeniem zaprezentowanym w watykańskim biurze prasowym przez abp Angelo Vincenzo Zaniego, archiwistę i bibliotekarza Świętego Kościoła Rzymskiego, bp Sergio Pagano, prefekta Watykańskiego Archiwum Apostolskiego i dyrektora Watykańskiej Szkoły Paleografii, Dyplomatyki i Archiwistyki; oraz ks. Mauro Mantovaniego, prefekt Watykańskiej Biblioteki Apostolskiej i dyrektora Watykańskiej Szkoły Bibliotekoznawstwa.

Stare i nowe wyzwania

„Okazja do spojrzenia wstecz na historię i cel obu szkół z myślą o perspektywach na przyszłość”. Tak abp Vincenzo Zani podkreślił znaczenie obchodów dwóch wyjątkowych rocznic. Przypomniał, że papież Ratti mówił o „kulcie nauki i szlachetnych wysiłkach wokół nauki”, czyli konstelacji różnych dyscyplin mających na celu badanie, opiekę, waloryzację i lepsze traktowanie zasobów archiwalnych i bibliotecznych. Zamiarem jest również uczynienie obu szkół bardziej znanymi, które mają za zadanie gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie wszystkim zachowanego bogatego dziedzictwa, aby wiedza mogła rozszerzać się wszędzie”.

Przypominając, że Biblioteka Apostolska została utworzona przez papieża Mikołaja V w 1451 r., a Archiwum przez papieża Pawła V w 1610 r., abp Zani zacytował papieża Franciszka, aby wskazać na cele obu instytucji: „utrzymanie żywych korzeni” i „kultywowanie pamięci”. Abp Zani zaznaczył, że nie brakuje wyzwań jakie stawia dzisiejszy „zmieniający się i nieprzewidywalny scenariusz, charakteryzujący się szybkością, z jaką technologie ewoluują i głęboko wpływają nawet na produkcję treści intelektualnych, a także niestabilnością i labilnością dziedzictwa cyfrowego, między stale zmieniającymi się formatami i szybkim starzeniem się urządzeń i aplikacji”.

Zdaniem hierarchy zobowiązanie jest znaczące: utrzymanie głębokiego i skonsolidowanego powołania humanistycznego przy jednoczesnym przyjęciu nowych form przetwarzania i propagowania wiedzy. „W szczególności, że dla obu szkół ważne było nawiązanie dialogu z przepisami, które dojrzewały w ciągu ostatnich dwudziestu lat w ramach tak zwanego „Procesu Bolońskiego”, stworzonego w celu ułatwienia międzynarodowego przepływu nauczycieli i studentów poprzez uznanie ich kwalifikacji” – podkreślił abp Zani. Stolica Apostolska dołączyła do Procesu Bolońskiego we wrześniu 2003 roku.

Dwie ciekawostki z archiwum

Bp Sergio Pagano przypomniał, że włoski piarz i poeta Carlo Emilio Gadda, który przebywał w Watykanie od 1931 r. zatrudniony w Służbach Technicznych jako regent sekcji technologicznej Biura Centralnego, zapisał się do Szkoły Archiwalnej w 1936 r., mimo że nie ukończył kursu. Z kolei, włoski pisarz Giuseppe Tomasi di Lampedusa wspomina w powieści pt. „Gepart” o sekretarzu kardynała Palermo, ks. Pacchiottim, który był studentem Szkoły Paleografii.

Bp Pagano przypomiał „sprzyjający klimat dla studiów historycznych w drugiej połowie XIX wieku” i list „Saepenumero considerantes” z 18 sierpnia 1883 r., w którym papież Leon XIII zaproponował katolickim uczonym ponowne zajęcie się, zwłaszcza historią, bez skrupułów i obaw.

Otwarcie Archiwum Watykańskiego zostało zadekretowane pod koniec 1880 r. i zrealizowane już na początku 1881 r., a Motu proprio z 1 maja 1884 r. zawierało przepisy dotyczące Archiwum i zarządzenia dla Szkoły. W 1923 r., pod rządami Piusa XI, w Watykańskiej Szkole Paleografii utworzono mniejszy kurs archiwistyki, aby szkolić studentów „w tworzeniu dobrych indeksów i rękopisów” w celu „zaspokojenia jednej z najpilniejszych potrzeb pracowników i uczonych oraz powtarzających się silnych zaleceń władzy”. Nazwa szkoły zmieniła się zatem na Watykańską Szkołę Paleografii, Dyplomatyki i Archiwistyki.

Bibliotekoznawstwo i „dyplomacja kulturowa”  

Głównym celem obchodów – wyjaśniał ks.  Mauro Mantovani – nie jest spoglądanie w przeszłość, ale dbanie o specjalistyczne studia bibliotekoznawcze jako „żyzną dziedzinę, w której można ćwiczyć silną interdyscyplinarność, praktykując kompleksowe spojrzenie”. Do paradygmatu kompetencji dodaje się zatem „umiejętność dostosowania się do różnych kontekstów zatrudnienia i gatunków bibliotek, do uczenia się przez całe życie”.

Zdaniem ks. Mantovaniego pojawia się szczególna odpowiedzialność: praca w służbie przyszłych pokoleń czyni bibliotekarza operatorem „dyplomacji kulturowej”. Dlatego też „im większe dziedzictwo biblioteczne instytucji, tym większe musi być „dziedzictwo ludzkie” tych, którzy w niej pracują”.

Spojrzenie w przyszłość 

Mówiąc o najbliższej przyszłości, ks. Mantovani wyjaśniał, że w przygotowaniu są inicjatywy związane z Jubileuszem, wspominając w szczególności o wystawie poświęconej tematowi podróży: będzie ona dotyczyła wzmocnienia Funduszu Poma. Jest też projekt specjalnej wystawy monet. Ponadto ks. Mantovani poinformował, że wystawa Expo w Osace w Japonii w roku jubileuszowym będzie okazją do wymiany. Ks. Mantovani wrócił pamięcią do pierwszego kursu Watykańskiej Szkoły Bibliotekoznawstwa, który rozpoczął się 13 listopada 1934 r., aby zacytować „Prolucję”, w której przyszły kard. Eugeniusz Tisserant „wskazał następującymi czasownikami tożsamość i profesjonalizm bibliotekarza, który ma być szkolony: dbać, konserwować, zwiększać”, porządkować, cenić”. To są właśnie cele, które należy przełożyć na nauczanie”.

Program 

Papież Franciszek powita 13 maja rano studentów i kadrę nauczycielską obu szkół w Sali Klementyńskiej Pałacu Apostolskiego. Następnie na Papieskim Uniwersytecie Urbanianum odbędzie się konferencja pod przewodnictwem abp Zaniego. Oprócz prefektów obu uczelni głos zabiorą sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, kard. Pietro Parolin; rektor Papieskiego Uniwersytetu Urbanianum, prof. Vincenzo Buonomo; ambasador Włoch przy Stolicy Apostolskiej, Francesco Di Nitto; oraz prorektor ds. autonomii organizacyjnej, innowacji administracyjnych i planowania zasobów Uniwersytetu La Sapienza w Rzymie, Marco Mancini.