„Bezbronni dorośli w Kościele” – nowa książka Wydawnictwa WAM

Jedno z pierwszych opracowań dotyczące skrzywdzonych w Kościele  w dorosłym wieku pojawiło się na polskim rynku wydawniczym. Książka „Bezbronni dorośli w Kościele” poświęcona jest zagadnieniom zranień seksualnych, wykorzystania władzy i zniszczenia sumienia we wspólnotach i relacjach duszpasterskich.

Autorami publikacji są o. Tomasz Franc OP, psychoterapeuta i psycholog, delegat prowincjała dominikanów ds. ochrony małoletnich i osób w duszpasterstwie oraz Magdalena Dobrzyniak, dziennikarka „Gościa Niedzielnego” i korespondentka KAI. Publikacja ukazała się nakładem wydawnictwa WAM.

Swoją książkę autorzy dedykują Zranionym: „tym, którzy mówią o swojej krzywdzie, i tym, którzy wciąż jeszcze cierpią w samotności i milczeniu – aby usłyszeli, że nie są sami”.

„Bezbronni dorośli” to termin, który w Kościele pojawił się niedawno. Papież Franciszek użył go w dokumentach „Come una madre amorevole” z 2016 roku oraz „Vos estis lux mundi”, opublikowanym w zaktualizowanej wersji w 2023 roku. Mowa w nich o osobach, które z różnych powodów, np. kryzysu psychicznego, niepełnosprawności fizycznej czy umysłowej, są podatne na zranienie, manipulację i nadużycie wobec nich autorytetu związanego z posługą duszpasterza czy lidera wspólnoty.

Autorzy książki proponują rozszerzenie tej definicji. – W dokumentach kościelnych osoba bezbronna jest opisywana jako ktoś z pewnego rodzaju niedoborem – czy to intelektualnym, czy psychoemocjonalnym, czy fizycznym – który powoduje bezradność. Z mojego doświadczenia wynika jednak, że jest to definicja niewystarczająca, bo bezbronność bierze się z czyjejś władzy i z zależności, która w Kościele, na poziomie duchowym, zawsze jest relacją nierównorzędną – argumentuje o. Tomasz Franc OP.

Podkreśla także, że praca nad poprawą bezpieczeństwa w Kościele nie może skupiać się na klasyfikowaniu, kto powinien podlegać ochronie, ale na mechanizmach odpowiedzialności instytucjonalnej i osobowej, bez względu na to, kto jest osobą poszkodowaną i jaka jest jej kondycja.

W rozmowie z Magdaleną Dobrzyniak o. Franc wyjaśnia, w jaki sposób działają sprawcy przemocy psychicznej, duchowej i fizycznej w Kościele, i jakie zranienia powoduje ich działanie.

Autorzy mówią o kręgach wpływu krzywdy, która dotyczy osób bezpośrednio zranionych, ale także ich najbliższych, wspólnot, z których one pochodzą, jak również wspólnot pochodzenia sprawcy, i wreszcie Kościoła lokalnego. „Każdy, kto należy do tej wspólnoty, nawet jeśli nie doświadczył bezpośrednio krzywdy, z pewnością zada sobie pytanie, dlaczego go to ominęło. I ono już wyraża ranę, której w pewnym sensie doznaje, bo budzi lęki i niepokój, może poczucie winy” – przekonuje o. Franc. Z tego względu – jak zaznacza – temat nadużyć należy podejmować w sposób otwarty i transparentny, bo skrzywdzenie skutkuje efektem kuli śnieżnej, który „na pewno poszerza krąg krzywdy poza ten pierwszy, najbardziej wrażliwy i bezpośredni”.

Książka skierowana jest do szerokiego kręgu odbiorców: osób tworzących wspólnoty, korzystających z kierownictwa duchowego, do duszpasterzy i liderów wspólnot, ale także do towarzyszących zranionym i tych, którzy zajmują się tematem nadużyć w Kościele. – Bywa, że obojętność czy nawet ostracyzm, z którymi spotykają się w swoich środowiskach osoby skrzywdzone, nie są wynikiem złej woli, ale lęku i braku wiedzy na temat druzgocącego wpływu zranienia, jakiego doznały, na całe ich życie. Mamy nadzieję, że lektura „Bezbronnych dorosłych” otworzy oczy tym, którzy jeszcze sobie tego nie uświadamiają – mówi Magdalena Dobrzyniak.

– To temat, który w Kościele podejmowany jest od niedawna, ale on dotyka wielu z nas. Nie chcę powiedzieć, że jest powszechny, jednak reakcje, z jakimi spotykam się od czasu, gdy wydawnictwo zapowiedziało publikację tej książki, wskazują, że jest to problem żywy, złożony i wymagający uczciwego i kompleksowego podjęcia – dodaje dziennikarka. Wyraża też nadzieję, że książka pomoże osobom zranionym w wieku dorosłym i stanie się głosem w dyskusji na temat reguł zdrowego duszpasterstwa.

Autorzy proponują ujęcie tematu z różnych perspektyw. Mówią o rozmaitych obszarach duszpasterskiego oddziaływania, w których może dojść do nadużyć. Są to m.in. grupy duszpasterskie, wspólnoty zakonne czy wspólnoty charyzmatyczne, ale także relacje kierownictwa lub towarzyszenia duchowego i spowiedzi.

Osobny rozdział, zatytułowany „Samotność egzorcysty”, poświęcony został praktyce egzorcyzmów, współpracy, a także jej braku, między egzorcystami a psychologami i psychiatrami oraz przyczynom wypaczeń w tym obszarze oddziaływań duchowych.

Problem nadużyć wobec bezbronnych dorosłych jest dodatkowo zanalizowany z dwóch perspektyw: osoby skrzywdzonej i sprawcy. Autorzy zwracają uwagę także na jakość liderowania, nie tylko duchownego, ale i świeckich odpowiedzialnych za wspólnoty.

Książka stawia odważne pytania o odpowiedzialność przełożonych, m.in. biskupów i prowincjałów, oraz przyczyny ich nieadekwatnych do rozmiaru zranień reakcji.

Rozmowa pt. „Bezbronni dorośli w Kościele” jest próbą odpowiedzi na pytania, czy można rozpoznać, że ktoś zamierza nas zranić, na jakie zachowania zwracać szczególną uwagę, a także – dlaczego nie potrafimy zareagować na krzywdę i wybieramy milczenie lub obojętność.

W publikacji odnaleźć można ponadto propozycje rozwiązań, które ułatwiają tworzenie bezpiecznych środowisk w duszpasterstwach i nawiązywanie zdrowych relacji między liderami grup i kierownikami duchowymi a osobami tworzącymi wspólnoty czy szukającymi pomocy w kontakcie z duszpasterzem. Całość uzupełniona jest listą miejsc, w których osoby skrzywdzone lub ich bliscy mogą szukać pomocy. Jak podkreślają autorzy, każda osoba „skrzywdzona w Kościele przez zranienie seksualne, wykorzystanie władzy czy zniszczenie sumienia powinna doświadczyć tego, że bez warunków wstępnych, jednoznacznie i zawsze Kościół stanie po jej stronie”.

Publikacja „Bezbronni dorośli w Kościele. Dlaczego nie potrafimy przeciwstawić się krzywdzie” ukazała się nakładem wydawnictwa WAM.

Okładka książki