Białystok: konferencja naukowa w 90. rocznicę utworzenia wileńskiej prowincji kościelnej

W niedzielę rozpoczęła się międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona dziejom Kościoła na obecnym pograniczu polsko-litewsko-białoruskim. Wykład inauguracyjny wygłosił abp Edward Ozorowski. Sympozjum zorganizowane w Centrum Wystawienniczo-Konferencyjnym Archidiecezji Białostockiej potrwa do środy.

Wykład inauguracyjny zatytułowany „Historia Kościoła a eklezjologia” wygłosił abp Edward Ozorowski. Metropolita białostocki podkreślił w nim, że obie nauki mają wspólny przedmiot – Kościół – i w tym są do siebie podobne. Różni je natomiast metoda prowadzenia badań, źródła i sposób korzystania z nich, a także cel. „W związku z tym nasuwa się pytanie, czy Kościół, o którym mówią nauki historyczne, jest tym samym, którym zajmuje się eklezjologia jako nauka teologiczna. Pytanie to można rozciągnąć na diecezję wileńską, której poświęcone są obrady. Jest ona bowiem historycznie i teologicznie cząstką Kościoła powszechnego” – wyjaśnił arcybiskup.

Hierarcha zauważył, że rzeczywistość Kościoła stanowi istotny problem badawczy, ponieważ jest złożona z pierwiastków boskiego i ludzkiego. Zaznaczył, że badanie historii Kościoła w sposób naukowy napotyka na trudności, wynikające z wymogów, jakie stawia sobie współcześnie rozumiana historia, zaś badanie Objawienia wychodzi i prowadzi do wiary. Weryfikacja stawianych w następstwie wniosków opiera się na oczywistości wynikania. Natomiast w historii jako nauce weryfikacji wniosków szuka się w faktach. – Docieranie do faktów jest stosunkowo łatwe, natomiast ich interpretacja często jest problematyczna i pociąga za sobą różnorakie opinie – analizował arcybiskup.

Abp Ozorowski, przywołując powstałe o Kościele na wileńszczyźnie i o (archi)diecezji wileńskiej publikacje, wskazywał na ich wybiórczość. Stwierdził, że dzieło, które z punktu widzenia historyka Kościoła wydaje się bardzo dobre, u eklezjologa może budzić niedosyt. Wskazał, że historycy Kościoła powinni stale sięgać do eklezjologii, aby nie zejść na manowce, a eklezjolodzy mają obowiązek czuwać nad tym, by ich współbracia historycy nie wpadli w błąd brania cząstki za całość (pars pro toto). Z niego bowiem rodzi się niebezpieczeństwo odejścia od prawdy” – podkreślił.

Podczas czterodniowej konferencji referaty wygłosi siedemnastu historyków Kościoła z Polski, Litwy i Białorusi.

Dla upamiętnienia przypadającej 1w poniedziałek 31. rocznicy męczeńskiej śmierci ks. Jerzego Popiełuszki, w czasie konferencji prezentowana będzie wystawa „Błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko (1947–1984)”, przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Białymstoku.

Obok prywatnych zdjęć ze zbiorów rodziny Popiełuszków i przyjaciół kapłana, zdjęć z działalności duszpasterskiej z lat 1980–1984, zgromadzonych w archiwum bł. ks. Jerzego Popiełuszki przy parafii św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu, na wystawie można będzie zobaczyć szereg dokumentów z zasobów archiwalnych IPN.

Szczegółowy program konferencji „Od Vixdum Poloniae unitas do Totus tuus Polaniae populus. Wileńska prowincja kościelna w latach 1925–1992” dostępny jest na stronie internetowej białostockiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Papież Pius XI w bulli z 1925 r. ustalił nowy kształt administracyjny polskiego Kościoła, dostosowując organizację terytorialną do granic odrodzonego państwa. Na mocy tego dokumentu powstała również wileńska prowincja kościelna złożona z metropolitalnej archidiecezji wileńskiej oraz dwóch diecezji sufraganalnych, łomżyńskiej i pińskiej. Po kilkunastu latach stabilnego funkcjonowania, druga wojna światowa, kolejne okupacje, akcje eksterminacyjne, deportacje, całkowicie zdezorganizowały życie Kościoła.

Powojenna realizacja postanowień jałtańskich sprawiła, iż prowincja – wcześniej w całości leżąca w Rzeczypospolitej – została podzielona granicą polsko-sowiecką, a na terenie ZSRS granicą między republikami, białoruską i litewską. Przeważająca część archidiecezji wileńskiej znalazła się na sowieckiej Białorusi, mniejsze w LSRS i w rządzonej przez komunistów Polsce. W granice powojennej Polski trafiła niemal cała diecezja łomżyńska. Z diecezji pińskiej, po stronie polskiej pozostał jedynie niewielki skrawek, reszta została w BSRS.

Zakończenie działań wojennych nie przyniosło normalizacji lokalnemu Kościołowi. Przeciwnie, dla rozerwanej granicami metropolii rozpoczął się trwający kilkadziesiąt lat okres administracyjnego „prowizorium”. Upadek Związku Sowieckiego otworzył drogę do normalizacji także w zakresie organizacji struktur kościelnych w niepodległych już państwach – Białorusi, Litwie i Polsce.

Ostatnim etapem tego procesu była bulla Jana Pawła II „Totus Tuus Poloniae populus” z 1992 roku, która wprowadziła nowy kształt administracyjny Kościoła w Polsce.