Bielsko-Biała: 150-lat Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku

Konferencja dla nauczycieli i katechetów „Podjąć wspólne dziedzictwo. Żydzi w naszym regionie” współorganizowana przez diecezję bielsko-żywiecką jest jednym z wydarzeń towarzyszących rozpoczynającym się 26 października obchodom 150-lecia Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku. Na program uroczystości składają się m.in. wykłady, koncerty oraz projekcje filmowe i artystyczne.

Uroczystości rocznicowe rozpoczną się spotkaniem w bielskim Teatrze Polskim z udziałem ambasador Izraela, biskupów katolickiego i ewangelickiego, przedstawicieli władz miasta oraz środowisk żydowskich. Poniedziałkowe spotkanie z okazji 150-lecia Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku połączone jest z jubileuszami 65 lat Towarzystwa Społeczno- Kulturalnego Żydów w Polsce oraz 25 lat wznowienia relacji dyplomatycznych Izrael- Polska.

O wspólnym dziedzictwie i losach Żydów z Bielska i Białej mówić będą prelegenci podczas wtorkowej (27 października) konferencji dla nauczycieli i katechetów w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej. Tematami wykładów będą doświadczenie Zagłady oraz budowanie dialogu katolicyzmu z judaizmem.

W Zespole Państwowych Szkół Muzycznych w Bielsku-Białej odbędzie się w środę wykład Stanisława Janickiego o muzyce w filmie żydowskim, a w czwartek wieczorem, 29 października, pod nazwą „Miejsca/Tożsamości” na ścianach Galerii Bielskiej BWA odbędą się projekcje, przygotowane przez młodzież z dwóch bielskich liceów. Projekcje powstały podczas warsztatów wizualnych dotyczących obecności sztuki w przestrzeni publicznej. Tego samego dnia w kinie „Helios” zaprezentowany zostanie film „Wypełnić pustkę” w reż. Ramy Burshteina z Izraela

W piątek 30 października w kościele ewangelicko-augsburskim w Bielsku-Białej zaplanowano koncert „Przy szabasowych świecach” w wykonaniu orkiestry kameralnej i solistów pod dyrekcją J.C. Hauptmana.

Obecnie do bielskiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, której przewodniczy Dorota Wiewióra, należy kilkadziesiąt, w większości starszych osób, w tym także ocalałych z Zagłady. Pochodzą z terenu całego dawnego województwa bielskiego. Członkowie gminy spotykają się podczas większych świąt żydowskich. W siedzibie gminy znajduje się dom modlitw, ale z powodu braku minjanu – kworum modlitewnego wynoszącego dziesięciu dorosłych mężczyzn (powyżej 13. roku życia) – w gminie nie celebruje się cotygodniowych modlitw w szabat. Aby modlić się wspólnie, członkowie gminy jeżdżą do zaprzyjaźnionej gminy żydowskiej w Katowicach lub do gminy w czeskiej Ostrawie, gdzie mieszka spora grupa Żydów z bielskimi korzeniami.

Gmina żydowska w Bielsku powstała w 1865 roku, a uzyskała osobowość prawną w 1997 roku na postawie Ustawy o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Przy bielskiej Gminie działa biblioteka oraz archiwum.

Oprócz działalności religijnej i charytatywnej gmina sprawuje opiekę nad kilkunastoma kirkutami, w tym czynnym cmentarzem żydowskim w Bielsku-Białej, oraz zamkniętymi dla celów grzebalnych m.in. w: Andrychowie, Cieszynie, Kętach, Milówce, Oświęcimiu, Skoczowie, Wadowicach, Zatorze, Żywcu, oraz kwaterą na cmentarzu komunalnym w Ustroniu. Opieka nad cmentarzami jest możliwa dzięki pomocy lokalnych władz czy instytucji. Poważnym wsparciem jest pomoc osadzonych z Zakładów Karnych w Cieszynie i Wadowicach, którzy w ramach specjalnych programów porządkują groby.

W siedzibie gminy działają także Stowarzyszenie Dzieci Holokaustu, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów oraz żydowskie organizacje młodzieżowe. Bielska gmina zrzeszona jest w Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich.
Historii bielsko-bialskich Żydów, którzy przed 1939 rokiem odgrywali ogromną rolę w życiu gospodarczym, społecznym i politycznym przedzielonych rzeką miast, położył kres wybuchu wojny. Bielscy i bialscy Żydzi zostali poddani represjom, większość z nich zginęła w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Wojnę przeżyli nieliczni. Niemcy zniszczyli niemal doszczętnie żydowskie obiekty kultu oraz synagogi.

W przededniu II wojny światowej społeczność żydowska stanowiła około 20 proc. liczącej 25 tys. ludności miasta. W Białej w 1939 r. obywatelami miasta było blisko 4 tys. Żydów – ok. 13 proc. mieszkańców.