Blaski i cienie religijności Amerykanów – wystawa i wykład w „Zachęcie”

W Narodowej Galerii Sztuki „Zachęta” odbył się wykład na temat blasków i cieni amerykańskiej religijności. O religijnym zróżnicowaniu Ameryki mówił prof. Stanisław Obirek z Ośrodka Studiów Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego. Wykład towarzyszył trwającej od 6. września wystawie „In God We Trust”.

Ameryka jest bardzo zróżnicowana i ocena tej wieloreligijności zależy od perspektywy spojrzenia – mówił prof. Stanisław Obirek. – Albo ktoś się zachwyci blaskami – wielością, pluralizmem, tolerancją, tysiącami wydziałów Religion studies, gdzie zgłębia się tajniki różnych tradycji religijnych w atmosferze wzajemnej wymiany i zaciekawienia albo zwróci uwagę na cienie.

Jak zauważył profesor, cienie kojarzymy głównie z pewnym przykrym objawem religijności, który umownie nazywamy fundamentalizmem. Wg niego jest to ta forma religijności, która wyklucza innych, i to czasem przynależących do tego samego wyznania czy religii. – Ten integrystyczny sposób przeżywania własnej religii sprawia, że człowiek czuje się zagrożony przez innych a formą obrony jest często atak. Kojarzymy z tą formą agresywnej religijności np. ataki na kliniki aborcyjne czy wręcz zabójstwa lekarzy dopuszczających się aborcji. Mamy też do czynienia z tak zwanym Bible belt, czyli pasem biblijnym, gdzie dominuje, nawet w systemie edukacyjnym, niereformowalny sposób postrzegania religii poprzez dosłowne tłumaczenie tekstów biblijnych. W takiej wykładni czy mentalności każda krytyczna refleksja jest postrzegana jako szatańska – podawał przykłady profesor Obirek.

Powiedział, że Stany Zjednoczone są tak olbrzymim kontynentem, że każdy może znaleźć coś, co w takiej czy innej formie jest obecne także w naszym kraju. – Bo przecież mamy i otwarty katolicyzm „Tygodnika Powszechnego” czy „Więzi”, ale mamy też do czynienia z zamkniętym katolicyzmem, kojarzonym zwykle ze środowiskiem toruńskim – zauważył.

Wystawa „In Got We Trust” może być dobrym punktem wyjścia do namysłu nad naszą religijnością. – Możemy się zastanowić, co my z religią robimy, jak ją w dogodną dla nas stronę naciągamy, jak ja adaptujemy do naszych potrzeb, często manipulujemy przekazem religijnym – proponuje profesor. Wszystkie te elementy możemy wg prof. Obirka zaobserwować w Stanach.

Profesor analizował m.in. fenomen mnogości chrześcijańskich grup religijnych w USA. Odnosząc się do zakończonego niedawno w Warszawie „Dziedzińca dialogu” profesor dostrzegł, że w pojawiających się podczas debat głosach obecne były problemy, o których rozmawiają ze sobą Amerykanie. – Podczas jednego ze spotkań zapytałem kard. Ravasiego czego wierzący może się nauczyć od niewierzących. Kardynał odpowiedział, że bardzo dużo możemy się nauczyć, mamy wiele płaszczyzn, które nas łączą, dobrze, że spotykamy się, rozmawiamy, przełamujemy stereotypy, przezwyciężamy uprzedzenia. Wystawa w „Zachęcie” w pewien sposób wpisuje się w tą debatę, która także i u nas zaczyna się toczyć – mówił profesor.

Prof. Obirek zauważył, że w amerykańską mozaikę religijności znaczący wkład mają także Polacy. – W Stanach mieszka 10 milionów Polaków. Tak jak Ameryka są różni. Ci z pierwszej emigracji, którzy poza piwem, kiełbasą, kapustą, Kościuszko i Puławskim nie wiele o Polsce wiedzą jest dużo. To znaczy ta polskość jest zredukowana do reliktów folklorystycznych. Ale są też wybitni intelektualiści jak Zbigniew Brzeziński czy wykładowcy na uniwersytetach amerykańskich, sam mam przyjaciela, który wykłada na jezuickim uniwersytecie w Los Angeles. Oni współtworzą tą niezwykłą mozaikę Stanów Zjednoczonych. Wkład polonii jest duży i też polska religijność wpisuje się w tę amerykańską egzotykę. Polacy też sporo przejęli od amerykańskiej demokracji, nie boją się na przykład powiedzieć swoich uwag księdzu, co u nas często jest nie do pomyślenia. Są cenieni w Stanach, są ważnych składnikiem religijności amerykańskiej – mówił prof. Obirek.

Wystawę „In God We Trust” można oglądać w „Zachęcie” do 10 listopada. Prezentuje ona prace trzydziestu amerykańskich artystów, dla których religia jest ważnym tematem twórczości. Wystawie towarzyszy także program filmowy oraz cykl spotkań z wybitnymi znawcami tematyki społecznej i religijnej.