Bonowicz: Ks. Tischner uważał, że chrześcijaństwo może jednoczyć ludzi o różnych poglądach

Bliska była mu wizja chrześcijaństwa jako siły, która potrafi jednoczyć nadzieję ludzi o różnych poglądach i nadać im energię – tak o ks. Józefie Tischnerze mówi KAI jego biograf Wojciech Bonowicz. Dziś mija 25. rocznica śmierci wybitnego intelektualisty, cenionego duszpasterza, autora „Etyki Solidarności”. Był jedną z najciekawszych postaci polskiego życia intelektualnego drugiej połowy XX wieku.

Ks. Tischner był filozofem, teologiem, publicystą, pisarzem, autorem prac poświęconych zagadnieniom antropologii filozoficznej i teorii wartości. Został zapamiętany jako wybitny filozof i utalentowany publicysta, ceniony duszpasterz i komentator polskiej rzeczywistości, bezlitosny w polemikach, a jednocześnie otwarty na różnorodność opinii i przekonań.

Zdaniem Wojciecha Bonowicza, ks. Tischner bardzo pomógł Kościołowi – rozumianemu nie tylko jako hierarchia ale cała wspólnota – przejść od postawy opozycyjnej wobec państwa do współtwórcy nowego porządku w rzeczywistości wolnego już kraju.

“Apelował do ludzi, i wielu przekonał, żeby zaufać wolności, która się pojawia, i światu, który się wyłania, nawet jeśli ma on swoje mankamenty. I żeby niejako wziąć odpowiedzialność za to, jak ten świat będzie wyglądał” – powiedział Bonowicz w rozmowie z KAI.

Nawiązując do tytułu głośnej książki “Nieszczęsny dar wolności” publicysta stwierdził, że nie odzwierciedla ono dylematu samego Tischnera. “W ten sposób podsumowywał to, jak się wolność prezentowało w części publicystyki katolickiej tamtego czasu, na niektórych ambonach, w niektórych wystąpieniach Episkopatu” – ocenił Bonowicz. Jak dodał, jest to “polemika z wizją, w której wolność jest obwiniana o wszystkie grzechy główne”.

Kolejnym ważnym wątkiem w myśleniu filozofa z Łopusznej było przekonanie co do tego, że  chrześcijaństwo powinno być w świecie siłą pozytywną, integrującą, otwierającą i integrującą ludzi, a nie dzielącą czy wykluczającą. Autor “Etyki solidarności” był zdania, że Kościół będzie sprzyjał demokracji – w tym sensie, że okresie przemian w dalszym ciągu będzie chciał odgrywać rolę integrującą stając się miejscem spotkania – zaznacza Bonowicz.

“Jego starania nie do końca się zakończyły sukcesem. Ale niewątpliwie wizja chrześcijaństwa jako siły, która potrafi jednoczyć nadzieję ludzi o różnych poglądach i nadać im energię – mimo wszystko jest jakoś obecna, choć zapewne mniejszościowa” – ocenia publicysta. – Z moich spotkań z ludźmi wynika, że oni wciąż postrzegają Tischnera jako kogoś, kto im, ich wierze dał nadzieję” – powiedział redaktor “Tygodnika Powszechnego”.

Zdaniem Wojciecha Bonowicza, autor “Filozofii dramatu” uważał, że chrześcijaństwo w Polsce staje się jakby chrześcijaństwem bez nadziei, z negatywną wizją świata. Zgodnie z taką perspektywą trzeba być w opozycji wobec świata, bowiem czyha on na wszystko, co z wiarą jest związane, trzeba dać odpór i być przede wszystkim znakiem sprzeciwu. “To jest figura bardzo mocno zakorzeniona w epoce komunizmu, ale pozostała po tych czasach. Wizja Tischnera była oczywiście przeciwna” – tłumaczy publicysta.

Duchowny uważał, że trzeba szukać w tym świecie ludzi dobrej woli, gotowych do współpracy i choć w 50, 60 czy nawet 70 procentach możemy się z nimi nie zgadzać, to jednak wciąż jest jakieś pole, co do którego można osiągnąć porozumienie i coś razem zbudować – rekonstruuje myśl Tischnera jego biograf.

Józef Tischner urodził się w 1931 r. w Starym Sączu. Był profesorem filozofii PAT w Krakowie, wykładowcą filozofii dramatu w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie. Do najbardziej znanych, tłumaczonych na wiele języków, książek należą „Myślenie według wartości”, „Polski kształt dialogu”, „Etyka solidarności”. Sale współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym” i „Znakiem”.

Brał udział w słynnym zjeździe „Solidarności” w gdańskiej hali „Olivii”, gdzie – jako nieoficjalny kapelan związku – odprawiał Msze święte i głosił homilie. Jego książka „Etyka solidarności” stała się niemalże dokumentem programowym tego oddolnego ruchu odrodzenia społecznego.

W pierwszą niedzielę miesiąca w sierpniu każdego roku odprawiał dla górali słynne Msze Święte niedaleko Turbacza. Nabożeństwa te gromadziły tysiące ludzi.

W latach 90. był jednym z pierwszych katolickich autorów w Polsce, którzy zajęli się ideami liberalnej demokracji. Próbował pokazać, że jako podstawa porządku życia państwowego i gospodarczego nie musi kłócić się z chrześcijaństwem.

Był członkiem Komitetu Doradczego Unii Wolności, założycielem i prezesem Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu. W 1999 roku otrzymał Order Orła Białego – najwyższe polskie odznaczenie.

Jako filozof interesował się przede wszystkim problemami istnienia i teorii wartości, ale nie stronił od publicystyki, starając się dotrzeć swoimi przemyśleniami o Polsce, chrześcijaństwie i Kościele do jak najszerszego grona odbiorców. Był postacią bardzo popularną, obecną w mediach. Przez lata publikował w „Tygodniku Powszechnym” i „Znaku”.

Wielką popularnością cieszyły się przeprowadzane przez Jacka Żakowskiego telewizyjne rozmowy pt. „Tischner czyta Katechizm” oraz ich książkowa wersja. Bestsellerem okazała się także jego „Historia filozofii po góralsku”, pełna humoru a także miłości wobec Podhala. Stamtąd się wywodził i tam też – dokładnie w Łopusznej k. Nowego Targu – został pochowany.

Ks. prof. Józef Tischner zmarł w Krakowie 28 czerwca 2001 r. w wieku 69 lat. „Filozof i teolog, który był otwarty na człowieka, a równocześnie nigdy nie zapomniał o Bogu” – napisał w telegramie kondolencyjnym jego przyjaciel, Jan Paweł II.

W ubiegłorocznej uchwale o ustanowieniu roku 2025 Rokiem ks. prof. Józefa Tischnera senatorowie podkreślili, że to jeden z najważniejszych polskich filozofów, duchownych i intelektualistów. Uchwała przypomina też, że z uwagi na prezentowane przekonania Józef Tischner uważany był za kapelana „Solidarności”.

Co roku wręczana jest Nagroda im. Ks. Tischnera, przyznawana w trzech kategoriach: za pisarstwo religijne lub filozoficzne stanowiące kontynuację Tischnerowskiego „myślenia według wartości”; w kategorii publicystyki lub eseistyki na tematy społeczne, która uczy Polaków przyjmować „nieszczęsny dar wolności” oraz w kategorii inicjatyw duszpasterskich i społecznych współtworzących „polski kształt dialogu” Kościoła i świata.

Laureatami nagrody byli dotychczas m.in. ks. Wacław Hryniewicz OMI, prof. Mirosława Grabowska i ks. Manfred Deselaers, s. Anna Bałchan, prof. Paweł Śpiewak oraz Stowarzyszenie na rzecz Niepełnosprawnych SPES.