Chmielnik: pierwsza książka o cmentarzach żydowskich dawnego województwa kieleckiego

„Kamienie mówią” Ryszarda Biskupa to pierwsza książka prezentująca wszystkie dawne cmentarze żydowskie lub ślady po nich w obrębie dawnego województwa kieleckiego do 1975 roku. Książka jest dostępna w Ośrodku Edukacyjno–Muzealnym „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku.

Publikacja jest pierwszą w regionie świętokrzyskim próbą ułożenia katalogu kirkutów, istniejących w dawnym województwie kieleckim, w granicach sprzed reformy administracyjnej 1975 roku. Książka jest rodzajem przewodnika po dawnych żydowskich, nadal dostępnych i łatwych do lokalizacji cmentarzach oraz po miejscach pochówku, po których obecnie nie ma śladów. Są to m.in. obszary zarośnięte przez zagajniki czy tereny od dawana zabudowane.

Wykaz zewidencjonowanych i skatalogowanych nekropolii żydowskich (w różnym stanie zachowania) na terenie obecnego województwa świętokrzyskiego, obejmuje 53 pozycje. Kolejne cmentarze (lub ślady po nich) w liczbie 23, znajdują się obecnie w obrębie województwa mazowieckiego.

Czytelnik znajdzie łącznie opis blisko 80 cmentarzy żydowskich lub śladów po nich w dawnym województwie kieleckim.

Prof. dr hab. Waldemar Kowalski z Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, we wstępie do publikacji pisze m.in.: „Nie ulega wątpliwości, iż opracowanie (…) wypełni istotną lukę w popularyzacji dziejów społeczności żydowskiej zamieszkującej niegdyś na obszarze w widłach Wisły i Pilicy. Ryszard Biskup podjął się trudu zebrania informacji o tych nekropoliach, aby frapującym i komunikatywnym językiem opowiedzieć o ludziach, którym cmentarze te niegdyś służyły”.

Książka prezentuje m.in. te kirkuty, które ocalono przed dewastacją: cmentarze w Kielcach, Chmielniku, Radoszycach, Bodzentynie, Zawichoście, Sandomierzu, Wąchocku, Starachowicach, Radomiu, Kozienicach, Przysusze czy w Szydłowcu. Zdołano tam otoczyć je parkanami, odbudowano zniszczone ohele. Na innych nekropoliach ustawiono w lapidariach potłuczone płyty nagrobne. Po m.in. cmentarzach w Pińczowie, Nowym Korczynie, Bogorii, Daleszycach, Klimontowie, Gowarczowie, Skaryszewie, Jedlińsku, Ciepielowie, Głowaczowie, Stromcu, Białobrzegach nie ma najmniejszego śladu.

Czytelnik znajdzie także w publikacji opis zwyczajów związanych ze śmiercią i pochówkiem w tradycji żydowskiej, charakterystycznych dla polskich szteli – miasteczek zamieszkałych w znaczącym stopniu przez ludność wyznania mojżeszowego. W dawnym województwie kieleckim było ok. 200 sztetli.

Książka jest dostępna w Ośrodku Edukacyjno – Muzealnym „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku.