Chmielnik: żydowski „Sztetl w Pińczowie” na archiwalnych fotografiach w synagodze

Kilkadziesiąt archiwalnych fotografii obrazujących życie żydowskiego sztetla – przedwojennego Pińczowa można od dzisiaj oglądać na babińcu dawnej synagogi w Chmielniku. – „Pińczów był aktywnym, barwnym sztetlem Kielecczyzny. Fotografie odtwarzają koloryt, którego już nie ma” – mówiła podczas wernisażu Renata Urban – judaistka z Muzeum Regionalnego w Pińczowie.

Zdjęcia, użyczone przez Muzeum Regionalne w Pińczowie pokazują m.in. panoramę miasta, dzielnicę Mirów, synagogę Starą i Nową, cmentarz żydowski, społeczność żydowską w różnych sytuacjach: sprzedaż ryb, nosiwodę przy studni, portrety mieszkańców.

Wystawa stanowi element cyklu „Dawne sztetle. Zapomniany świat”, który realizuje Ośrodek Edukacyjno – Muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku. Ośrodek funkcjonuje od stycznia 2014 r. w dawnej synagodze zmienionej w nowoczesny obiekt multimedialny, prezentujący wiedzę o ok. stu przedwojennych żydowskich miasteczkach Kielecczyzny. Obiekt odwiedzają turyści z Polski i niemal z całego świata.

Pierwsza wzmianka o ludności żydowskiej w Pińczowie pochodzi z 1576 r. W latach 50. XVI w. miasto stało się ważnym ośrodkiem polskiego kalwinizmu. Pińczów zapełnił się teologami, pisarzami, nauczycielami akademickimi i żakami. W powstałym tu gimnazjum język hebrajski wykładał Franciszek Stankar, profesor Uniwersytetu w Padwie, a następnie w Krakowie.

W II poł. XVII w. istniały w mieście dwie murowane bóżnice i jedna drewniana oraz kilka chederów. Gdy z początkiem XIX w. Busko stawało się znanym uzdrowiskiem, wielu pińczowskich Żydów starało się tu czasowo osiedlić, licząc na zyski z obsługi kuracjuszy.

Pod koniec XIX w. przybyli do Pińczowa chasydzi. Pierwszy dwór założył Chaim Miler Finkler.

W momencie odzyskania niepodległości Pińczów liczył 7740 osób, w tym 4324 Żydów. Życie kulturalne miasta reprezentowali, m.in., dwaj znani muzykanci Zelmer Majer i Beniamin Jaźwic. W 1922 r. powstała biblioteka Żydowskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Tarbut, licząca 1100 woluminów.

Centrum życia duchowego była synagoga. Pierwsza uległa zniszczeniu. Nowa wzniesiona została z kamienia i cegły na planie prostokąta. Już w okresie międzywojennym uznawano ten późnorenesansowy obiekt za unikat architektury synagogalnej. Do 1939 r. były tu przechowywane cenne srebra synagogalne oraz krzesło tzw. kise szel Elijahu, używane do obrzędu obrzezania.

Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali wnętrze synagogi oraz wywieźli bądź zniszczyli jej całe ruchome wyposażenie. Wówczas przepadł zbiór około 100zwojów Tory, gromadzony przez wieki w synagodze. W tym czasie mieściły się w niej garaże oraz magazyny. W 1944 r. synagoga została zbombardowana.
Obecnie synagogą, kilkakrotnie restaurowaną i stopniowo adaptowaną, opiekuje się Muzeum Regionalne w Pińczowie.