Cieszyn: niezwykła wystawa o skarbach klasztornych bibliotek

Średniowieczne rękopisy z dawnego cieszyńskiego klasztoru dominikanów, dzieła starożytnych autorów z dawnej rezydencji jezuitów w Cieszynie, a także inne zabytkowe rękopisy zobaczyć można na otwieranej dziś, 16 maja, wystawie w Książnicy Cieszyńskiej w Cieszynie. Na ekspozycji zatytułowanej „Klasztor bez biblioteki jest jak twierdza bez zbrojowni” znalazły się m.in. superekslibris karmelitów bosych z Grazu czy pieczęć dominikanów z Nieświeża, notatki rękopiśmienne oraz ślady ich wywabiania.

Wystawa prezentuje książki z bibliotek klasztornych znajdujące się w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej oraz eksponaty wypożyczone z Muzeum Śląska Cieszyńskiego i cieszyńskich klasztorów bonifratrów i elżbietanek. Ekspozycja pokazuje historię i działalność zakonów, dzieje klasztorów na Śląsku Cieszyńskim oraz skutki kasat zakonów i likwidacji poszczególnych klasztorów, nie tylko na ziemiach polskich.

Zdaniem Krzysztofa Kleczka, współautora wystawy, jednym z najciekawszych prezentowanych na wystawie przykładów losów książki klasztornej jest dzieło „Tertivs tomvs Conciliorvm omnivm…”, wydane Kolonii w roku 1551. Naukowiec wyjaśnia, że w 1568 r. kard. Stanisław Hozjusz (1504-1579), inicjator sprowadzenia jezuitów na ziemie polskie, uczestnik obrad soboru trydenckiego, podarował prezentowane dzieło swojemu sekretarzowi Stanisławowi Reszce (1544-1600).

„Dalsze losy książki związane są z domem profesów jezuitów krakowskich od św. Barbary. Dzieło to było najprawdopodobniej ich własnością do kasaty zakonu w 1773 r. Kolejnym właścicielem został Michał Hieronim Juszyński, kaznodzieja i bibliograf, do kręgu znajomych którego należeli m.in. Tadeusz Czacki, Józef Maksymilian Ossoliński, Hugo Kołłątaj, Julian U. Niemcewicz. Juszyński był właścicielem pokaźnego księgozbioru, który odsprzedał Janowi Feliksowi Tarnowskiemu. Jak wskazuje notatka proweniencyjna, wszedł on w posiadanie prezentowanego druku prawdopodobnie w latach 1795-1799, kiedy pełnił funkcję proboszcza we wsi Podole na Rzeszowszczyźnie” – wylicza Kleczek i dodaje, że do Biblioteki Szersznika w Cieszynie książka ta, trafiła w 1804 r. za sprawą brata twórcy biblioteki – Józefa Szersznika, urzędnika w Tarnowie i Czerniowcach.

Wystawa w Książnicy Cieszyńskiej została zainspirowana ogólnopolskim projektem „Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w. Losy, znaczenie, inwentaryzacja”.

Autorzy ekspozycji – Rafał Cholewa i Krzysztof Kleczek – przypominają, że książka i biblioteka zawsze odgrywały kluczową rolę w życiu zgromadzeń zakonnych. Kleczek zwraca uwagę, ze już w 529 r., kiedy św. Benedykt założył słynny klasztor na Monte Cassino, reguła zakonna przewidywała m.in. lekturę i studiowanie ksiąg.

„W XII w. biblioteka klasztorna na Monte Cassino stała się jednym z najbogatszych i cenionych księgozbiorów, a klasztory i ich biblioteki zyskały pozycję naukowych i kulturowych centrów chrześcijańskiej Europy. Przez prawie 1500 lat, które minęły od powstania klasztoru na Monte Cassino, w losach bibliotek klasztornych odzwierciedlenie znajdywały najważniejsze wydarzenia kolejnych epok historycznych” – podkreśla Kleczek i zaznacza, że do bibliotek klasztornych m.in. augustianów, benedyktynów, cystersów dołączyły od XIII w. księgozbiory dominikanów i franciszkanów.