Czerna: nowoczesne muzeum przybliża ducha Karmelu

Z udziałem władz zakonnych i zaproszonych gości w sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Czernej – kolebce polskich karmelitów bosych – otwarto 20 listopada nowe multimedialne muzeum, gromadzące niecodzienne pamiątki związane z życiem zakonników i opowiadające o duchowości Karmelu. Na nowoczesnej ekspozycji przygotowanej przez Barbarę i Jarosława Kłaputów – twórców koncepcji m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Domu Rodzinnego Jana Pawła II w Wadowicach – znalazły się m.in. unikatowe pamiątki po św. Rafale Kalinowskim, najsłynniejszym przeorze klasztoru w Czernej. „Chcieliśmy przybliżyć pielgrzymom emanujące z klasztoru spokój i prostotę” – mówili twórcy.

Praca nad realizacją koncepcji muzeum karmelitańskiego w Czernej trwała dwa lata i przebiegała równolegle z budową domu pielgrzyma w sanktuarium. Współprojektantka Barbara Kłaput przyznaje, że stanęła przed podstawowym problemem: jak oddać prostotę i niezwykłą urodę tego miejsca. „Gdy się tu wjeżdża, widok zapiera dech w piersiach: XVII-wieczny klasztor zatopiony w bukowym lesie, pośród wąwozów, ruin dawnych pustelni” – podkreśliła w rozmowie z KAI, przywołując motto całej ekspozycji – słowa holenderskiego karmelity bł. Tytusa Brandsmy, który pisał, że „Karmel wznosi się ponad niepokoje życia, ponad burzliwe sztormy tego świata”.

Wystawa w Muzeum karmelitańskim zajmuje powierzchnię ok. 350 m kw. i opowiada „o pięknie i prostocie duchowości karmelitańskiej, o wyborze drogi życiowej opartej na ascezie i kontemplacji, o sile modlitwy, służby, ofiary”. Przestrzeń muzealną podzielono na strefy odpowiadające etapom dziejów klasztoru w Czernej – wyjaśnił Jarosław Kłaput. „Każda z tych przestrzeni działa inaczej, budzi inne emocje” – sprecyzował.
Osią są burzliwe dzieje klasztoru w Czernej – od jego eremickich początków, po dzień dzisiejszy. W centralnej części muzeum umieszczono obiekt nawiązujący formą do przedstawień średniowiecznych eremów, mający symbolizować karmelitańskie „wyjście na pustynię”. Na zewnętrznej powierzchni konstrukcji zapisana została odręcznie pierwotna reguła karmelitańska św. Alberta w języku polskim i łacińskim. „Wewnątrz obiektu znajdują się symboliczne pustelnie: cztery aranżowane plastycznie strefy tematyczne poświęcone duchowości karmelitańskiej, stwarzające zwiedzającym poczucie odosobnienia, kameralności i obcowania sam na sam z karmelitańskim ideałem” – tłumaczą Kłaputowie.

Wejście do symbolicznej pustelni rozpoczyna plastyczny panel przedstawiający opis herbu karmelitów – syntezę karmelitańskiej duchowości. Strefy-eremy połączone są między sobą zwieńczonymi łukiem przejściami tworzącymi formę korytarza, który swoim rysunkiem na całej osi muzeum od wejścia po ostatnią scenę ekspozycji, kadruje obrazy filmu poświęconego zwykłym codziennym czynnościom mieszkańców klasztoru.

Z kolei w stylizowanych bibliotecznych regałach prezentujących dzieła mistrzów Karmelu, umieszczone zostały najstarsze eksponaty m.in. : akt fundacyjny eremu, ręcznie przepisywane modlitewniki, przedmioty ofiarowane klasztorowi przez fundatorkę. Za pomocą monitorów przejrzeć można dokumenty związane z powstawaniem klasztoru i przywilejami nadawanymi klasztorowi przez królów m.in. Jana Kazimierza i Stanisława Augusta. Zwiedzający mogą także zapoznać się z fragmentami klasztornych kronik.

Na wielkich drewnianych stołach zaprezentowano przedmioty codziennego użytku należące do dawnych mieszkańców wspólnoty: małe lampki oliwne, zakonne dzwonki, kołatki, tzw. klauzurki (klucze, którymi dawniej otwierało się drzwi wiodące do strefy objętej klauzurą), nożyczki brata zakrystianina, przybory pisarskie skryby zakonnego, konopne trepki, karmelitańskie dyscypliny służące do umartwiania się, matryce do wybijania medalików, kasy klasztorne i wiele innych.

Zebrano także eksponaty związane ze św. Rafałem Kalinowskim, dawnym przeorem klasztoru w Czernej: używany przez niego Mszał, kapę, ornat, stułę, pamiątki z zesłania na Syberię, krzyż profesyjny Świętego i jego pas pokutny.

Część muzeum poświęcona została także Janowi Pawłowi II i jego związkom z Karmelem. Zobaczyć tu można niepokazywaną nigdy wcześniej korespondencję Jana Pawła II z o. Leonardem Kowalówką, przyjacielem i spowiednikiem Karola Wojtyły z czasów krakowskich.

Przeor klasztoru w Czernej o. Leszek Stańczewski OCD zauważył, że pierwszy raz pomysł muzeum karmelitańskiego pojawił się w latach 80 ub. wieku, kiedy sanktuarium zaczęły nawiedzać rzesze pielgrzymów. „Chcieliśmy, żeby powstało coś, co nie jest przeznaczone dla wąskiej grupy ludzi. Pragnęliśmy otworzyć naszą duchowość, nasze skarby duchowości i historii także szerszej publiczności” – dodał.

Uroczystości otwarcia muzeum w Czernej, które odbyły się w liturgiczne wspomnienie św. Rafała Kalinowskiego, rozpoczęła Msza św. pod przewodnictwem o. Rafała Wacha OCD, definitora Zakonu Karmelitów Bosych. W homilii zakonnik, który był niegdyś przeorem klasztoru w Czernej, przypomniał jak ważna była dla św. Rafała Kalinowskiego ochrona zabytków przeszłości. „Otwieramy dziś nowe muzeum i rozpoczynamy naszą wędrówkę w przeszłość. Mamy nadzieję, że zza zasłony historii odsłoni się również przed nami jakieś wspaniałe piękno, które zachwyci nas do pracy, jakby to ujął Cyprian Kamil Norwid” – powiedział.

Liturgie celebrowało kilkudziesięciu kapłanów: m.in. prowincjał krakowskich karmelitów o. Tadeusz Florek OCD, przełożeni klasztorów z Polski i zagranicy. Obecne były siostry karmelitanki, przedstawiciele władz lokalnych, miejscowych organizacji, instytucji i firm.

Karmelici bosi osiedlili się w Polsce na początku XVII w. za panowania króla Zygmunta III Wazy. Fundatorką klasztoru pustelniczego dla prowincji Ducha Świętego w Czernej była w 1631 roku Agnieszka z Tęczyńskich Firlejowa, wojewodzina krakowska. Klasztor czerneński pełnił funkcję eremu ponad 170 lat. Był oazą życia duchowego całej prowincji polskiej i litewskiej.

W wieku XVII klasztor nękały wojska szwedzkie, moskiewskie, saskie oraz najeżdżali go konfederaci warszawscy i sandomierscy. Po rozbiorach Polski erem został zlikwidowany, a kościół pustelniczy został udostępniony dla ogółu wiernych. W tym czasie powołano do istnienia Bractwo Szkaplerzne. Wkrótce Czerna zasłynęła jako silny ośrodek życia religijnego i kultu Matki Bożej. W 1864 r., w wyniku ostatniej serii kasat klasztorów katolickich na ziemiach polskich, przestała istnieć Prowincja Polska Karmelitów Bosych. Klasztor w Czernej, który ocalał jako jedyny, został podporządkowany bezpośrednio definitorium generalnemu Zakonu, a następnie w 1875 r. przyłączony do prowincji austro-węgierskiej.

W 1882 r. przeorem w Czernej został o. Rafał Kalinowski, uczestnik powstania styczniowego, zesłaniec syberyjski, wychowawca księcia Augusta Czartoryskiego. Doprowadził on nie tylko do odnowienia czerneńskiego klasztoru, ale i ponownego rozwoju karmelitów bosych na ziemiach polskich.

Przez okres okupacji klasztor prowadził działalność duszpasterską. 24 sierpnia 1944 roku Niemcy zastrzelili czerneńskiego nowicjusza br. Franciszka Powiertowskiego. Cztery dni później zamordowany został także przeor klasztoru o. Alfons Maria Mazurek, beatyfikowany przez Jana Pawła II w 1999 r.

Dziś Czerna jest jednym z najważniejszych sanktuariów maryjnych w Polsce. Słynący łaskami wizerunek Matki Bożej Szkaplerznej, znajdujący się w ołtarzu kościoła, od ponad 350 lat cieszy się niesłabnącym kultem wiernych. 17 marca 1988 r. został ukoronowany koronami papieskimi.

Ważnymi momentami w dziejach tego miejsca były beatyfikacja w 1983 r., a następnie kanonizacja w 1991 o. Rafała Kalinowskiego.