Częstochowa: ukazał się pierwszy przewodnik biograficzny cmentarza żydowskiego

„Cmentarz żydowski w Częstochowie” – to tytuł publikacji, której pierwszy tom został zaprezentowany wieczorem 5 grudnia w Sali Reprezentacyjnej Ratusza Miejskiego w Częstochowie. Autorem pierwszego w historii Częstochowy przewodnika biograficznego częstochowskiego kirkutu jest Wiesław Paszkowski – historyk z Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy, badacz dziejów społeczności żydowskiej.

Książkę wydało Muzeum Częstochowskie dzięki pomocy Zygmunta Rolata, częstochowskiego Żyda mieszkającego w Nowym Yorku, honorowego Obywatela Częstochowy, zasłużonego w promowaniu Częstochowy.

Przewodnik, jak podkreśla Wiesław Paszkowski, zawiera dużo materiału biograficznego zaczerpniętego z aktów zagonów, urodzeń i małżeństw oraz innych dokumentów. – Może służyć osobom zajmującym się badaniami historycznymi i genealogicznymi – mówi Wiesław Paszkowski.

W publikacji zebrano dotychczasowe inwentaryzacje: polskie z lat 70. i 80. XX wieku, izraelskie grupy Beniamina Yaariego z roku 1997 i projektu Gidonim oraz prace autora. W przewodniku znajdziemy również plan cmentarza, notki biograficzne znanych wyrobników, handlarzy, tkaczy, szewców, kupców, jubilerów, piekarzy, przemysłowców, działaczy społecznych, cadyków i rabinów.

Początki osadnictwa ludności żydowskiej w Częstochowie sięgają drugiej połowy XVIII wieku. Wraz z rozwojem handlu w mieście zaczęli napływać żydowscy handlarze. W 1808 r. w mieście było 495 Żydów. Rozwój przemysłu tkackiego spowodował, iż w latach 1857-1897 nastąpił czterokrotny wzrost ludności żydowskiej. W latach 1892- 1928 wznieśli oni nową synagogę w stylu neoklasycznym (dziś w tym miejscu stoi filharmonia).

W 1808 r. władze administracyjne Księstwa Warszawskiego zalegalizowały kahał ( wyrażenie z języka jidysz oznaczające gminę, formę organizacji społeczności żydowskiej.) w Częstochowie i udzieliły zgody na zakup terenu pod budowę pierwszej synagogi i na cmentarz. Do 1939 roku cmentarz znajdował się pod opieką gminy żydowskiej. Po II wojnie światowej cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego namiastka przedwojennej gminy żydowskiej. W 1953 r. cmentarz przejęły władze Częstochowy. Huta zaczęła otaczać kirkut. W połowie lat sześćdziesiątych XX wieku utrudniono Żydom dostęp na cmentarz. Ostatnie pogrzeby na częstochowskim kirkucie odbyły się w październiku 1970 r.

Okupacja niemiecka podczas II Wojny Światowej przyniosła zagładę społeczności żydowskiej w Częstochowie.

W 1939 r. mieszkało w Częstochowie prawie 30 tys. osób wyznania żydowskiego, przy ogólnej liczbie ponad 130 tys. mieszkańców. Do utworzonego w 1941 r. częstochowskiego getta trafiali Żydzi z okolicznych miejscowości, a także z Płocka i Łodzi. Tzw. duże getto zlikwidowano we wrześniu 1942 r., a małe getto – w lipcu 1943 r.

20 lipca 1943 r. na cmentarzu żydowskim hitlerowcy dokonali masowej egzekucji ok. 400 Żydów – wybranych spośród osób osadzonych w wyniku akcji likwidacyjnej w obozach utworzonych przy fabrykach koncernu „Hasag”.

Częstochowa była jedynym miastem na polskich terenach, gdzie po wszystkich deportacjach Niemcy utworzyli cztery obozy pracy przymusowej dla Żydów, w których znajdowało się blisko 11 tys. więźniów, w tym prawie 3,5 tys. z tego miasta.

W okresie II wojny światowej wielu duchownych częstochowskich niosło pomoc Żydom. Wśród nich byli m.in. ks. Bolesław Wróblewski, ks. Teodor Popczyk, ks. Antoni Marchewka – redaktor naczelny „Niedzieli” w latach 1945-1953, a także bp Teodor Kubina – pierwszy biskup częstochowski, z którego inspiracji parafie i zakony w Częstochowie pomagały ukrywać i ratować Żydów.

W okresie II wojny światowej w Częstochowie udało się uratować 5194 Żydów, w tym 2578 pochodzących z Częstochowy.