Debata społeczna o relacjach państwa i Kościoła

Jaki jest dziś właściwy model stosunków Kościoła i państwa w Polsce oraz czym tak naprawdę jest świeckie państwo i jego neutralność światopoglądowa? Na te tematy rozmawiali uczestnicy debaty społecznej we Wrocławiu: dr hab. Sławomir Sowiński, dr hab. Krzysztof Koseła oraz Marcin Przeciszewski.

Debatę pt. „Polska laicka?” zorganizowały Fundacja Obserwatorium Społeczne oraz wrocławski oddział Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”. Udział w niej wzięli: dr hab. Krzysztof Koseła z Uniwersytetu Warszawskiego, dr hab. Sławomir Sowiński z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Marcin Przeciszewski, prezes Katolickiej Agencji Informacyjnej.

Na początku Marcin Przeciszewski przedstawił kilka modeli relacji między państwem a Kościołem, funkcjonujących w różnych epokach i krajach. Wskazał m.in. na podporządkowanie Kościoła państwu, charakterystyczne dla Cesarstwa Bizantyjskiego, oraz na radykalny model rozdziału wywodzący się z epoki oświecenia i rewolucji francuskiej – zakładający ustawową laickość państwa, w której religia może istnieć, o ile nie wchodzi w przestrzeń publiczną.

– Równolegle do tego modelu powstał model amerykański, który również opiera się na rozdziale Kościoła i państwa, ale w sposób bardziej liberalny, umożliwiający obywatelom wyrażanie swojej wiary w przestrzeni publicznej – zauważył prezes KAI.

Wspomniał także o niemieckim modelu weimarskim, który zakłada możliwość współpracy Kościoła i państwa, jeśli jest ona korzystna dla obu stron. Jak dodał, obecnie w Europie funkcjonują trzy główne modele: wyznaniowy (np. w Grecji czy Wielkiej Brytanii), laicki (np. we Francji) oraz oparty na zasadzie „przyjaznego rozdziału” (jak w Niemczech), który umożliwia współpracę dla dobra wspólnego z poszanowaniem autonomii Kościoła, nienaruszającej zasad apolityczności.

– Taki właśnie charakter relacji mamy w Polsce, z czego bardzo się cieszę – podkreślił Marcin Przeciszewski.

Dr hab. Sławomir Sowiński zwrócił uwagę na zapis w Konstytucji RP dotyczący relacji państwa i Kościoła, oceniając go jako przemyślany i odpowiadający polskiej tradycji.

– Ten zapis sytuuje Kościół w przestrzeni publicznej. Nie jest on traktowany jako instytucja prywatna, jak we Francji, ale nie jest też instytucją polityczną. Wolność religijna ma zatem charakter zarówno prywatny, jak i publiczny, negatywny i pozytywny, indywidualny i wspólnotowy. Nie istnieje w konstytucji zapis o rozdziale państwa od Kościoła, ani też wzmianka o „świeckości państwa”. To bardzo mądre rozwiązanie, ponieważ pojęcie „świeckość” może – jak widzimy dziś – ulec ideologizacji. Stąd trafne sformułowanie: „autonomia i współpraca” – wskazał politolog z UKSW.

Z kolei dr hab. Krzysztof Koseła zauważył, że w ostatnich 30 latach Kościół w Polsce towarzyszył społeczeństwu, które odniosło znaczący sukces wolnościowy. Kościół był blisko Polaków, którzy – jak zaznaczył – w dobrej formie przeszli przez trudne lata 90.

– Badania pokazują, że Polacy dostrzegają poprawę sytuacji w kraju po 30 latach, ale pojawiają się też pytania: czy polskość przetrwa, jeśli Kościół osłabnie? – mówił socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego.

Dodał, że choć w ostatnich latach trudnym doświadczeniem dla Kościoła były skandale seksualne, to młodzi ludzie pytani w badaniach, dlaczego przestali chodzić do kościoła, nie wskazują w pierwszej kolejności na zachowania duchownych. – Mówią raczej, że nie czują takiej potrzeby, że ich wartości są dziś ustawione w innym kierunku – podkreślił.

– Być może Kościół w Polsce zbyt mocno skupił się na budynkach, zamiast na ludziach. Budowanie świątyń nie jest tak potrzebne jak głoszenie słowa Bożego, sprawowanie sakramentów i modlitwa – podsumował dr hab. Koseła.