Dz 28,17-31: Duch Święty umacnia uwięzionego Pawła w dawaniu świadectwa o Mesjaszu cierpiącym i zmartwychwstałym zgodnie z Pismem

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia (wyd. 5)

Spotkanie z Żydami w Rzymie

17 Po trzech dniach poprosił do siebie najznakomitszych Żydów. A kiedy się zeszli, mówił do nich: «Nie uczyniłem, bracia, nic przeciwko narodowi lub zwyczajom ojczystym, a jednak wydany zostałem jako więzień w ręce Rzymian, 18 którzy po rozpatrzeniu sprawy chcieli mnie wypuścić, dlatego że nie popełniłem nic zasługującego na śmierć. 19 Ponieważ jednak Żydzi sprzeciwiali się temu, musiałem odwołać się do Cezara – bynajmniej nie w zamiarze oskarżenia w czymkolwiek mojego narodu. 20 Dlatego też zaprosiłem was, aby się z wami zobaczyć i rozmówić, bo dla nadziei Izraela dźwigam te kajdany». 21 A oni rzekli do niego: «Nie otrzymaliśmy o tobie ani listów z Judei, ani też nikt z braci nie przybył i nie oznajmił, ani nie mówił o tobie nic złego. 22 Chcemy jednak usłyszeć od ciebie, co myślisz, bo wiadomo nam o tym stronnictwie, że wszędzie spotyka się ze sprzeciwem». 23 Wyznaczywszy mu dzień, w większej liczbie przyszli do niego do mieszkania, a on przytaczał im świadectwa o królestwie Bożym; od rana aż do wieczora przekonywał ich o Jezusie na podstawie Prawa Mojżeszowego i Proroków. 24 Jedni dali się przekonać o tym, co mówił, drudzy nie wierzyli. 25 Poróżnieni między sobą zabierali się do odejścia. Wtedy Paweł powiedział to jedno: «Trafnie rzekł Duch Święty do ojców waszych przez proroka Izajasza: 26 Idź do tego ludu i powiedz: Usłyszycie dobrze, ale nie zrozumiecie, i dobrze będziecie widzieć, a nie zobaczycie. 27 Bo otępiało serce tego ludu. Usłyszeli niechętnie i zamknęli oczy, aby przypadkiem nie zobaczyli oczami i uszami nie usłyszeli, i nie zrozumieli sercem, i nie nawrócili się, i abym ich nie uleczył. 28 Wiedzcie więc, że to zbawienie Boże posłane jest do pogan, a oni będą słuchać».

Epilog

30 Przez całe dwa lata pozostał w wynajętym przez siebie mieszkaniu i przyjmował wszystkich, którzy do niego przychodzili, 31 głosząc królestwo Boże i nauczając o Panu Jezusie Chrystusie zupełnie swobodnie, bez przeszkód.

Krytyka literacka: uwagi natury translatorsko-filologicznej, temat gatunku literackiego i kompozycji

Św. Łukasz kończy swoje dzieło opowiadaniem dotyczącym świadectwa św. Pawła, który zgodnie z zapowiedzią z Dz 1,8, zanosi Dobrą Nowinę na „krańce ziemi”, czyli do Rzymu, stolicy całego cywilizowanego świata. Paweł nawet w kajdanach nie przestaje głosić Słowa Bożego. Łukasz w ostatnim fragmencie Dziejów przedstawia dwa momenty posługi Pawłowej. Pierwszy (28,17-22) to spotkanie z grupą najznakomitszych członków społeczności żydowskiej i ukazanie swoich intencji wobec własnego narodu i jego tradycji. Tekst zaznacza, że żydzi mieszkający w Rzymie mogli niewłaściwie zrozumieć zwrócenie się Pawła ku chrześcijaństwu jako odrzucenie wiary ojców i dlatego Apostoł pragnął sam wyjaśnić im swój stosunek do judaizmu. W drugim fragmencie (28,23-28) św. Paweł jeszcze raz zaprasza większą grupę tych, którzy chcą się dowiedzieć się od niego więcej o chrześcijaństwie.

Z punktu widzenia krytyki formy, epizod zaczyna się jako narracja, ale mamy tutaj również ostatnie dwa przemówienia Pawła (28,17-20 i 28,25c-28). Pierwsze (w. 17-20) ma charakter osobistej obrony, podczas gdy drugie (w. 25c-28) jest rodzajem oskarżenia wobec tych, którzy odrzucają orędzie Pawłowe. Paweł podkreśla, że nie zrobił nic przeciwko swojemu narodowi ani jego zwyczajom przodków, ponieważ nawet Rzymianie chcieli go uwolnić. Ostatecznie odwołał się do Cezara i jest więźniem sądzonym za „nadzieję Izraela”. Druga mowa (28,25-28) zawiera trzy punkty: świadectwo dawane żydom w Rzymie, odrzucenie przez nich ewangelii oraz głoszenie dobrej nowiny poganom. Druga mowa wykorzystuje Stary Testament, ponieważ Paweł cytuje Iz 6,9-10.

W tekście biblijnym brakuje w. 29, ponieważ nie ma go w języku greckim. Wulgata, czyli tłumaczenie św. Hieronima zamieszcza w tym miejscu zdanie: „Kiedy to powiedział, Żydzi wyszli od niego spierając się zawzięcie ze sobą”.

Epizod kończy się krótkim podsumowaniem (w. 30-31), opisem działalności i świadectwa Pawła w Rzymie. Cały epizod jest w zasadzie kompozycją Łukasza, który kończy swoje dzieło kilkoma szczegółami zaczerpniętymi ze źródła Pawłowego.

Orędzie teologiczne każdej perykopy

Historycznie nie wiemy, kiedy Żydzi osiedlili się w Rzymie. 1 Mch 8 zaświadcza, że Juda Machabeusz wysłał posłów do Rzymu około 160 r. p.Ch., aby zawrzeć z nimi pokój i szukać ewentualnych sojuszników w walce z Seleucydami. Najwcześniejsza wzmianka o Żydach w Rzymie wiąże się z rzymskim pretorem Gnejuszem Korneliuszem Hispallusem, który w 139 r. p. Ch. oskarżał żydowskich kupców i podróżników o prozelityzm. Samo świadectwo nie jest jasne, ponieważ mogło nie odnosić się do żydów, ale do jednej z religii wschodniej, których Rzymianie nie rozróżniali. W I wieku p.Ch. istniała w Rzymie duża społeczność żydowska, która mogła liczyć nawet 50 tysięcy członków, zgrupowanych w kilku synagogach, których ruiny istnieją do dzisiaj. Chociaż niektórzy cesarze, tacy jak Tyberiusz czy Klaudiusz chcieli wypędzić żydów z Rzymu, nigdy nie udało im się całkowicie usunąć ich z miasta. Dlatego informacja o tym, że Paweł zaprosił do siebie wybitnych rzymskich żydów, pasuje do ogólnego obrazu Rzymu z I wieku, jaki znamy.

Paweł wyjaśnia zaproszonym swój status prawny i mocno podkreśl, że jest niewinny. Apostoł został już wcześniej oskarżony przez żydów z Azji o wystąpienie przeciw świątyni i zwyczajom. Rzymski dowódca w Jerozolimie przez aresztowanie chciał uchronić go przed rozruchami ludu. Choć nawet Rzymianie uważali go za niewinnego, ostatecznie odwołał się do wyroku cesarza jako obywatel rzymski. Sytuacja Pawła przypomina tę, którą przeżył Jezus. On również był uznawany za niewinnego przez władze rzymskie, a do jego skazania doprowadził ostatecznie upór elit żydowskich. W tym św. Paweł dzieli los swojego Nauczyciela. W debacie z żydami Paweł wypowiadał się z delikatnością i podkreśla, że jego działania nie były skierowane w żaden sposób przeciwko żydom, ale służyły obronie jego osoby. Dopiero odrzucenie dobrej nowiny przez żydów spowoduje, że wypowie on twardy sąd, odwołując się do proroctwa Izajasza.

Łukasz podkreśla wielki zapał misyjny Pawła, który oczekując na wyrok nie traci czasu na lamentowanie, ale jako misjonarz organizuje spotkania i głosi o Jezusie – Bożym mesjaszu. Odwołuje się do Pisma (prawo Mojżeszowe, prorocy), aby ukazać wypełnienie się proroctw w osobie Jezusa Chrystusa. Odrzucenie powoduje przywołanie Izajasza, który nie tylko krytykował zatwardziałość serca sobie współczesnych, ale przewidział także upór i zamknięcie się na Boże orędzie. Jego przywoływanie świadectwa Prawa Mojżesza oraz proroków przypomina katechezę Jezusa wygłoszoną uczniom idącym do Emaus. W obu przypadkach kluczowym dowodem zmartwychwstania i potwierdzenia misji Jezusa jest Pismo, które wypełnia się w Jego osobie.

Paweł mieszkał w Rzymie dwa lata. W prawie istniał limit „dwóch lat”, o którym wspominają zarówno Pliniusz Młodszy, jak i Filon z Aleksandrii, podczas których należało przeprowadzić proces. Być może Łukasz nawiązuje do takiego okresu. Nie wspomina się jednak o delegacji Sanhedrynu do Rzymu, co byłoby wymagane przez prawo rzymskie. Jeśli oskarżyciele się nie stawili na rozprawę, czasem przystępowano do rozstrzygania spraw bez nich. W każdym razie historia Pawła dobiega końca i nie dowiadujemy się o wyniku procesu przed cesarzem ani przyszłym losie Pawła.

Łukasz nie zamieścił w swoim opisie momentu śmierci Pawła, choć wiedział jego egzekucji. Celem Łukasza nie jest ukazywanie męczeństwa Apostoła narodów, ale jego triumfalnego pochodu przez wszystkie ziemie i wielkiej skuteczności ewangelizowania. Dlatego głoszenie ewangelii w Rzymie jest ukazywane jako osiągnięcie celu misyjnego Pawła, czyli dotarcia do serca imperium. Stamtąd dobra nowina będzie się rozprzestrzeniała po całym znanym wtedy świecie.

Komentarz Ojców Kościoła

Nie ucisza żydów cudami, ale Prawem i prorokami, i to czyni przy każdej okazji. Paweł miał moc czynienia cudów, ale wtedy nie byłaby to kwestia wiary. W rzeczywistości to jest już wielki cud: mówić przez Prawo i proroków.

św. Jan Chryzostom

Rzym przyjął go w łańcuchach, a zobaczył ukoronowanym i uwielbionym.

św. Jan Chryzostom

Aktualizacja orędzia teologicznego perykopy w życiu świętych, współczesnych chrześcijan, w życiu i nauczaniu Kościoła

Widzimy zaangażowanie, które wyjaśnia jedynie dusza całkowicie pociągnięta światłem Ewangelii, zakochana w Chrystusie, dusza wspierana przez głębokie przekonanie, iż konieczne jest niesienie światu światła Chrystusa, głoszenie Ewangelii wszystkim. Wydaje mi się, że to powinno pozostać z tego krótkiego przeglądu podróży św. Pawła: widzieć jego namiętność ku Ewangelii, wyczuwać tym samym wielkość, piękno, co więcej – głęboką potrzebę Ewangelii dla nas wszystkich.

Benedykt XVI, Audiencja (27.08.2008)

Kilka pytań i propozycja krótkiej modlitwy

• Jak stawiać czoła cierpieniu i trudnościom związanym z głoszeniem wiary?
• Jak czytać Pismo święte dzisiaj, aby je właściwie wyjaśnić i zaktualizować tym słuchaczom, którzy nie są zainteresowani wiarą?

Boże, natchnij mnie Twoim duchem, abym jak św. Paweł znosił dla Ciebie cierpienie i ograniczenia, i stawał się wiarygodnym świadkiem Zmartwychwstałego Pana w miejscu, w którym dzisiaj żyję i pracuję. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.

Zdjęcie przybliżające świat Biblii

Rzym, Bazylika św. Pawła za Murami: łańcuchy, w których był więziony św. Paweł; fot. Wikipedia