Dziękczynienie za beatyfikację apostoła katolickiej nauki społecznej

Nie ma epoki, której nie dałoby się pogodzić ze świętością. Dowodem na to jest życie bł. Józefa Toniolo. Mówił o tym w czasie Mszy dziękczynnej za beatyfikację tego ojca rodziny i apostoła katolickiej nauki społecznej kard. Angelo Bagnasco.

Liturgia sprawowana była w katedrze w Pizie, mieście, w którym nowy błogosławiony spędził ponad 40 lat. Został on wyniesiony do chwały ołtarzy 29 kwietnia br.

Przewodniczący włoskiego episkopatu przypomniał, że ten zmarły na początku ubiegłego stulecia ekonomista i socjolog jako pierwszy mówił o konieczności wprowadzenia etyki do ekonomii. Wówczas takie spojrzenie wydawało się wręcz bluźnierstwem – wskazał kard. Bagnasco podkreślając, że niestety apel ten nawet współcześnie nie został dostatecznie wysłuchany.

Józef (Giuseppe) Toniolo urodził się 7 marca 1845 w Treviso w północno-wschodnich Włoszech jako pierwszy z czwórki dzieci w średniozamożnej katolickiej rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec był inżynierem drogowym, toteż rodzina dość często zmieniała miejsce zamieszkania, pozostając jednak początkowo na terenie Wenecji Euganejskiej. W październiku 1854 przyszły błogosławiony rozpoczął naukę w kolegium św. Katarzyny w Wenecji.

W 1863 rodzina przeprowadziła się do Padwy i tam Giuseppe podjął studia prawnicze na miejscowym uniwersytecie. Uwieńczył je 21 czerwca 1867 doktoratem z prawa cywilnego i kanonicznego, zyskując wysokie uznanie swych profesorów. Tytuł jego rozprawy – „Element etyczny jako istotny czynnik gospodarki” – brzmiał w owym czasie niemal „prowokacyjnie”, autor twierdził bowiem, że „prawa” ekonomiczne nie istnieją abstrakcyjnie, niezależnie od warunków życia „homo oeconomicus”, a tym bardziej należy uwzględniać czynnik etyczny, który – według Toniolo – nadaje wymiar jakościowy istocie ludzkiej.

Rok 1867 był ważny dla przyszłego błogosławionego jeszcze z kilku innych powodów. Podczas krótkiego wypoczynku w Pieve di Soligo (koło Treviso) u przyjaciół ze studiów, braci Gaetano i Renato Schirattich, poznał ich siostrę Marię – swą przyszłą żonę. 29 czerwca powstało Stowarzyszenie Włoskiej Młodzieży Katolickiej – pierwszy zalążek późniejszej Włoskiej Akcji Katolickiej. Toniolo włączył się niebawem aktywnie w działalność tej organizacji.

I wreszcie w tymże roku niespodziewanie zmarł jego ojciec, co zmusiło młodego prawnika do podjęcia pracy zawodowej jako adwokata, a porzucenia – co prawda na krótko – dobrze zapowiadającej się pracy naukowo-dydaktycznej. Powrócił do niej już w rok później jako pracownik naukowy w katedrze ekonomii politycznej, a w 1873 – rozpoczął wykłady z zakresu filozofii prawa na swej dawnej uczelni w Padwie. W 1876 przeniósł się do Wenecji jako profesor ekonomii politycznej, skąd po dalszych 5 latach wyjechał do Modeny do pracy na tamtejszym uniwersytecie.

„Po drodze” – 4 września 1873 w Pieve di Soligo poślubił Marię Schiratti. Było to udane, kochające się małżeństwo, głęboko religijne; oboje doczekali się siedmiorga dzieci, z których jednak troje zmarło w dzieciństwie.

Na początku lat siedemdziesiątych XIX wieku rozpoczął się najważniejszy etap w jego życiu – działalność w zakresie katolickiej nauki społecznej, a właściwie jej tworzenia, gdy ż w tym czasie wypracowywano jej podstawy w różnych krajach, przede wszystkim jednak we Włoszech. Toniolo, który – jak wspomniano – swoją pracę doktorską poświęcił duchowemu i etycznemu wymiarowi gospodarki, był szczególnie wrażliwy na sprawy społeczne: sprawiedliwość, obrona ludzi pracy przed wyzyskiem, warunki pracy, zwłaszcza kobiet i dzieci, urlopy wypoczynkowe dla pracowników itp. Stale podkreślał, że to gospodarka ma służyć człowiekowi, a nie odwrotnie a jej celem ma być osiągnięcie całościowego dobra człowieka, a więc jego pomyślności materialnej i duchowej.

Za tymi poglądami stała szczególna antropologia: głębokie poczucie jedności bytu ludzkiego, niezbędnego związku między jednostką a społeczeństwem, a wreszcie obiegu wiadomości, w którym uprawniona autonomia różnych dziedzin nauki nie powinna szkodzić wyższym i wewnętrznym celom.

W czasach liberalizmu, masonerii, antyklerykalizmu i dążeń do wyparcia religii z życia publicznego, Giuseppe Toniolo zachowywał niezłomnie duchową postawę człowieka wierzącego, co uznawali nawet jego przeciwnicy oraz wyróżniał się niepodważalną bystrością umysłu i świetnym przygotowaniem zawodowym.

W tym też czasie ważną rolę w jego życiu i działalności społecznej odegrali m.in. wspomniani bracia Schiratti, których wielokrotnie odwiedzał w ich posiadłości w Pieve di Soligo. Toczył tam długie dyskusje z nimi i innymi przyjaciółmi na tematy społeczne i gospodarcze, które przyczyniły się do wypracowania i uściślenia wielu jego dokonań w zakresie katolickiej nauki społecznej.

Na II Kongresie Ogólnym Katolików Włoskich we wrześniu 1875 powołano Dzieło Kongresów i Komitetów Katolickich z Giovannim Acquadernim na czele, który w kilka lat później wraz z księciem Mario Fanim współtworzył Włoską Akcję Katolicką. Z Dzieła, do którego założenia ogromnie przyczynił się Toniolo, narodziły się później, właśnie z jego inicjatywy Włoskie Tygodnie Społeczne.

29 grudnia 1889 był on głównym twórcą i pierwszym przewodniczącym Związku Katolickiego ds. Studiów Społecznych. W 4 lata później powołał do życia pismo „Rivista internazionale di scienze sociali e discipline ausiliare” [Międzynarodowy przegląd nauk społecznych i dyscyplin pomocniczych], które odegrało wielką rolę w narodzinach i rozwoju katolickiej nauki społecznej, i to nie tylko we Włoszech, ale także w innych krajach.

Począwszy od lat siedemdziesiątych XIX wieku G. Toniolo jest już aktywnym działaczem społecznym, łączącym rozległą wiedzę naukową z entuzjazmem w działaniu i głęboką wiarą. Wypracowuje i rozwija swą teorię socjologiczną, potwierdzającą prymat etyki i ducha chrześcijańskiego nad twardymi prawami gospodarki. W licznych pismach proponował różne zmiany i udoskonalenia związane z niektórymi aspektami gospodarki, np. z pracą, pieniędzmi itp. Podkreślał konieczność zapewnienia wszystkim pracownikom wypoczynku świątecznego, ograniczenia czasu pracy, bronił drobnej wytwórczości, wzywał do opieki nad pracującymi kobietami i dziećmi itp.

Po rozwiązaniu Dzieła Kongresów Toniolo zaczął redagować nowe statuty ruchu katolickiego. W 1906 stanął na czele Związku Ludowego, który koordynował różne działania katolików. W rok później z jego inicjatywy odbył się pierwszy włoski Tydzień Społeczny, który szybko stał się ważnym zjawiskiem w życiu Kościoła w tym kraju. Toniolo cieszył się już wówczas wysokim uznaniem kolejnych papieży. Gdy w 1914 wybuchła I wojna światowa, opracował własny oryginalny statut międzynarodowego prawa pokojowego, który przedstawił Ojcu Świętemu.

Nie doczekał, niestety, zakończenia tego pierwszego wielkiego międzynarodowego konfliktu zbrojnego (11 listopada 1918), gdyż zmarł w Pizie 8 października 1918 – w wigilię święta Matki Bożej Różańcowej, której był wielkim czcicielem. Jego doczesne szczątki spoczęły w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Pieve di Soligo.

Pozostawił po sobie wiele artykułów w czasopismach naukowych i ogólnych oraz kilkadziesiąt książek nt. spraw społecznych, gospodarki, etyki, polityki itp. dziedzin, z których co najmniej kilka zachowało wartość po dziś dzień, np. 3-tomowy „Traktat o gospodarce społecznej” (1908-21). Jednym z licznych wyrazów uznania tego wielkiego człowieka jest nadanie jego imienia kilku instytucjom włoskim: dwóm bankom spółdzielczym i Instytutowi Międzynarodowego Prawa Pokoju, który powstał 25 stycznia 2002, w czasie konferencji międzynarodowej nt. wkładu prawa międzynarodowego do pokoju na świecie.

Proces beatyfikacyjny zmarłego w opinii świętości działacza rozpoczęto w 1933 w Pizie, ale niektóre „mniejsze” procesy towarzyszące toczyły się także w Rzymie, Genui, Turynie, Mediolanie, Brescii i Cenedzie. 14 czerwca 1971 Paweł VI wydał dekret o heroiczności cnót Toniolo, odtąd przysługiwał mu tytuł „Czcigodny”. 14 stycznia 2011 Benedykt XVI upoważnił Kongregację Spraw Kanonizacyjnych do wydania dekretu o „cudzie, przypisywanym wstawiennictwu sługi Bożego Józefa Toniolo”. Uzdrowionym okazał się Francesco Bortolini z Pieve di Soligo, który uległ ciężkiemu wypadkowi, a jego stan lekarze uznali za beznadziejny.