Dzieła miłosierdzia w Polsce

Zawierzenie Bożemu Miłosierdziu oznacza także powołanie do okazywania miłosierdzia drugiemu człowiekowi. Świadczenie miłosierdzia, udzielanie pomocy potrzebującym jest nieodłącznym rysem chrześcijaństwa od samych jego początków.

Przykład troski o chorych i ubogich dał pierwszym uczniom sam Założyciel Kościoła – Jezus Chrystus. Już w pierwszych wspólnotach chrześcijańskich przeprowadzano zbiórki na rzecz potrzebujących i zwracano uwagę, by podczas wspólnych posiłków po Mszach św. dbać przede wszystkim o ubogich. Wyznaczono też diakonów, którzy mieli troszczyć się o zaspokojenie potrzeb materialnych osób znajduj ących się w trudnej sytuacji. Miłość chrześcijańska wyrażana w konkretnych czynach miała być znakiem rozpoznawczym uczniów Chrystusa.
W ciągu wieków posługa charytatywna Kościoła przybiera ła różne formy. Ważną rolę w świadczeniu pomocy ubogim odgrywały zakony. Troska o potrzebujących wyrażała się nie tylko w doraźnej pomocy, ale także np. w krzewieniu kultury agrarnej na wsiach w rejonach oddziaływania zakonów, rozumiano bowiem, że – jak wyrazilibyśmy to dzisiaj – lepiej jest dać ubogim „wędkę”, aniżeli „rybę”.
W ostatnich dwóch stuleciach pomoc charytatywna zaczęła przybierać formy coraz bardziej zorganizowane. W niepodległej Polsce, w 1929 roku powołano Instytut *Caritas*, którego zadaniem było koordynowanie pracy dzieł charytatywnych, powstających w poszczególnych diecezjach. Działalność charytatywna Kościoła prowadzona była nawet w warunkach okupacji niemieckiej, a po wojnie wobec wielkich potrzeb wyniszczonego narodu przeżywała burzliwy rozkwit. Władze komunistyczne upatrywały w niej jednak jedną z przyczyn mocnego ugruntowania Kościoła w społeczeństwie i w 1950 roku podjęły decyzję o likwidacji kościelnej Caritas. Skonfiskowały wówczas cały majątek kościelnych instytucji charytatywnych (szpitale, domy opieki, ochronki etc.) i utworzyły podległe reżimowi Zrzeszenie Katolików Świeckich „Caritas”. Kościołowi pozostawiono jedynie nieliczne sektory pracy charytatywnej, zwykle takie, których nikt nie chciał przejąć – np. pozwalano zakonom na pracę w upaństwowionych zakładach dla osób najciężej upośledzonych.
Kościół, choć pozbawiony instytucjonalnych form pracy charytatywnej, nie mógł zrezygnować z posługi, którą pełnił od zarania swoich dziejów. Tworzono instytucje zastępcze, które nie wymagały rejestracji przez władze. Episkopat powołał Komisję ds. Duszpasterstwa Miłosierdzia, przekształconą później w Komisję Charytatywną. Organizowała ona nieprzerwanie tzw. Tygodnie Miłosierdzia, których celem było uświadamianie wiernym konieczności dzielenia się z najbardziej potrzebującymi. Powiew wolności w latach osiemdziesiątych sprawił, że możliwe było przyjmowanie przez Kościół zagranicznej pomocy charytatywnej w formie darów żywnościowych, odzieżowych i innych. Była ona dystrybuowana przez wszystkie parafie na terenie kraju. Pomoc kontynuowano nawet w trudnych latach stanu wojennego i później, aż do 1989 roku.

Zmiana systemu politycznego w Polsce umożliwiła odrodzenie się kościelnej Caritas. Już w 1989 roku w poszczególnych diecezjach zaczęły powstawać diecezjalne ogniwa organizacji. 10 października 1990 roku powołano ogólnokrajowy organ koordynujący pod nazwą Caritas Polska. W odróżnieniu od przedwojennego Instytutu nie obejmuje ona swym zasięgiem działalności charytatywnej zakonów. Zajmuje się koordynacją działań struktur Caritas stworzonych w 39 diecezjach i Ordynariacie Polowym.
Caritas Polska należy do struktury o zasięgu światowym – *Caritas Internationalis*, która jest federacją 146 organizacji ze 194 państw i terytoriów z wszystkich kontynentów. Caritas w Polsce prowadzi działania o charakterze stałym – kuchnie i schroniska dla ubogich i bezdomnych, ośrodki wypoczynkowe i rehabilitacyjne, domy samotnej matki, domy stałego pobytu dla osób starszych, chorych, ofiar przemocy, niepełnosprawnych, hospicja, apteki, poradnie, warsztaty terapii zajęciowej, szkolenia dla bezrobotnych.
Caritas organizuje też cykliczne zbiórki – największa to coroczne Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom. Ostatnio dzieło to przyjęło charakter ekumeniczny, we współpracy z katolicką Caritas przeprowadzają je organizacje charytatywne Kościoła prawosławnego i ewangelicko-augsburskiego. Dzięki tym zbiórkom kilkadziesiąt tysięcy dzieci z najuboższych rodzin ma zapewniony co roku wakacyjny wypoczynek w atrakcyjnych turystycznie regionach.
Caritas prowadzi też dzieła pomocy doraźnej i długofalowej ofiarom kataklizmów i wojen. Pomoc ta skierowana jest do najbardziej potrzebujących w kraju i zagranicą (powodzianie w Polsce w 1997 roku, ale także na Ukrainie, Syberii, w Ameryce Południowej, ofiary konfliktów wojennych na Bałkanach, w Czeczenii, w Rwandzie etc.). Łączna wartość pomocy udzielanej przez Caritas diecezjalne i Caritas Polska szacowana jest na 200 milionów zł rocznie.
Stale szkolone są kadry do pracy charytatywnej – w ścisłej współpracy z Caritas Polska powołano na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie trzyletnie Studium Caritas, kształcące osoby zainteresowane działalnością pomocową i pracą socjalną.
Społeczeństwo polskie, które korzystało w minionych latach z pomocy zagranicznej, w ostatnim okresie okazuje swą wielką ofiarność, wspierając nie tylko działalność Caritas, lecz także inne dzieła i akcje pomocy charytatywnej, powstałe z różnych inspiracji, skierowane do najbardziej potrzebujących w innych krajach i w najuboższych regionach Polski. Dzięki tej ofiarności rozwijają się liczne instytucje charytatywne, z których warto przedstawić choć kilka, aby ukazać ich różnorodność.
W 1992 roku wyruszył do Sarajewa transport darów zebranych przez Fundację EquiLibre, która wkrótce przekształciła się w *Polską Akcję Humanitarną*. Jej celem jest pomoc ofiarom wojen i kataklizmów oraz wspieranie szkół i ośrodków zdrowia. Pomoc PAH dociera do najuboższych rejonów Polski oraz do krajów byłego Związku Sowieckiego, byłej Jugosławii, Albanii i Turcji.
Innym przykładem takiej pomocy jest *Fundacja Dzieło Odbudowy Miłości*, powstała w 1991 roku. Wspierana przez setki wolontariuszy D.O.M. niesie pomoc rodzinom bezrobotnym w regionach Polski objętych najwyższym, strukturalnym bezrobociem, powodzianom, ale także ofiarom wojny w Czeczenii. Pomoc udzielana mieszkańcom islamskiego kraju zaowocowała dobrymi kontaktami z polskimi muzułmanami i przyczyniła się do powstania Komisji Wspólnej Katolików i Muzułmanów.
Inną formą pomocy ubogim są tzw. *banki żywności* – od 1995 roku prowadzą one, zwłaszcza w okresach przedświątecznych zbiórki żywności w supermarketach. Zebrane produkty przekazywane są instytucjom charytatywnym, przygotowującym świąteczne paczki dla najbiedniejszych rodzin.
*Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia* powołana przez Episkopat Polski po pielgrzymce Ojca Świętego do Ojczyzny w 1999 roku (Episkopat przekazał jej środki zaoszczędzone przy organizacji pielgrzymki) wspiera kształcenie najzdolniejszych dzieci, pochodzących z najuboższych regionów kraju.
Są też ludzie-instytucje, jak *Marek Kotański*, od dwudziestu lat niestrudzenie zakładający domy dla osób uzależnionych i bezdomnych, czy Jerzy Owsiak organizujący coroczne zbiórki na cele charytatywne pod nazwą *Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy*.
Przykładem szczególnej wrażliwości na potrzeby dzieci z ubogich krajów Czarnego Lądu jest akcja *”Adopcja Serca”*, w ramach której polskie rodziny zobowiązują się wspomagać wyżywienie i kształcenie konkretnego afrykańskiego dziecka.
Działalność charytatywną prowadzi w Polsce także większość zakonów męskich i żeńskich. Niektóre z nich uważają ją za główny cel swego istnienia. Czasem zakonne ośrodki świadczące pomoc potrzebującym spełniają też – jak Zakład dla Niewidomych w podwarszawskich Laskach – rolę centrum kształtującego postawy świeckich katolików.
*Katolickie Stowarzyszenie Niepełnosprawnych* jest przykładem zrzeszenia świeckich, powołanego w celach charytatywnych, ale pomoc potrzebują- cym niosą także liczne ruchy i stowarzyszenia, które jako główne zadania stawiają sobie budowanie wspólnoty modlitewnej lub pogłębianie formacji chrześcijańskiej osób określonego zawodu.
Formy świadczenia miłosierdzia nie wyczerpują się w działaniach zorganizowanych, bardzo ważna okazuje się często pomoc sąsiedzka – np. wrażliwość na potrzeby rodzin wielodzietnych. Wszystkie instytucje charytatywne mogą prowadzić swoją działalność, dzięki tej wrażliwości Polaków, która wyraża się w ofiarach składanych na pomoc potrzebującym. W Kościele zawsze było obecne przekonanie o wymianie darów – tzn. że obdarowujący jest też obdarowywanym.
Ciekawym przykładem daru, jaki mogą ofiarować uważani za potrzebujących, będzie modlitwa uczestników pierwszej powojennej *Narodowej Pielgrzymki Niepełnosprawnych do Lourdes* (17-21 VIII) w intencji Ojca Świętego i jego pielgrzymki do Ojczyzny, odbywającej się w tym samym czasie.