25. rocznica śmierci ks. Józefa Tischnera

Dziś, 28 czerwca, mija 25. rocznica śmierci ks. prof. Józefa Tischnera – wybitnego intelektualisty, cenionego duszpasterza, autora „Etyki Solidarności”. Był jedną z najciekawszych postaci polskiego życia intelektualnego drugiej połowy XX wieku. Był filozofem, teologiem, publicystą, pisarzem, autorem prac poświęconych zagadnieniom antropologii filozoficznej i teorii wartości.

Ks. Tischner został zapamiętany jako wybitny filozof i utalentowany publicysta, ceniony duszpasterz i komentator naszej rzeczywistości, bezlitosny w polemikach, a jednocześnie otwarty na różnorodność opinii i przekonań.

„Jednym z kluczowych zagadnień, które poruszał, była problematyka dramatu egzystencjalnego oraz relacja ludzkiej wolności i odpowiedzialności” – napisali w ubiegłorocznej ustawie polscy senatorowie  uchwalając bieżący rok – Rokiem Ks. prof. Józefa Tischnera. W uchwale tej zaznaczono, że “ważnym rysem jego życia i twórczości było przywiązanie do tradycji góralskiej, z której wyrósł”.  

Józef Tischner urodził się w 1931 r. w Starym Sączu. Był profesorem filozofii PAT w Krakowie, wykładowcą filozofii dramatu w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie. Do najbardziej znanych, tłumaczonych na wiele języków, książek należą „Myślenie według wartości”, „Polski kształt dialogu”, „Etyka solidarności”. 

Brał udział w słynnym zjeździe „Solidarności” w gdańskiej hali „Olivii”, gdzie – jako nieoficjalny kapelan związku – odprawiał Msze święte i głosił homilie. Jego książka „Etyka solidarności” stała się niemalże dokumentem programowym tego oddolnego ruchu odrodzenia społecznego.

W pierwszą niedzielę miesiąca w sierpniu każdego roku odprawiał dla górali słynne Msze Święte niedaleko Turbacza. Nabożeństwa te gromadziły tysiące ludzi.

W latach 90. był jednym z pierwszych katolickich autorów w Polsce, którzy zajęli się ideami liberalnej demokracji. Próbował pokazać, że jako podstawa porządku życia państwowego i gospodarczego nie musi kłócić się z chrześcijaństwem. Był członkiem Komitetu Doradczego Unii Wolności, założycielem i prezesem Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu. W 1999 roku otrzymał Order Orła Białego – najwyższe polskie odznaczenie.

Jako filozof interesował się przede wszystkim problemami istnienia i teorii wartości, ale nie stronił od publicystyki, starając się dotrzeć swoimi przemyśleniami o Polsce, chrześcijaństwie i Kościele do jak najszerszego grona odbiorców. Był postacią bardzo popularną, obecną w mediach. Przez lata publikował w „Tygodniku Powszechnym” i „Znaku”.

Wielką popularnością cieszyły się przeprowadzane przez Jacka Żakowskiego telewizyjne rozmowy pt. „Tischner czyta Katechizm” oraz ich książkowa wersja. Bestsellerem okazała się także jego „Historia filozofii po góralsku”, pełna humoru a także miłości wobec Podhala. Stamtąd się wywodził i tam też – dokładnie w Łopusznej k. Nowego Targu – został pochowany. 

Ks. prof. Józef Tischner zmarł w Krakowie 28 czerwca 2001 r. w wieku 69 lat. „Filozof i teolog, który był otwarty na człowieka, a równocześnie nigdy nie zapomniał o Bogu” – napisał w telegramie kondolencyjnym jego przyjaciel, Jan Paweł II.

Zdaniem Wojciecha Bonowicza, biografa ks. Tischnera, duchowny ten bardzo pomógł Kościołowi – rozumianemu nie tylko jako hierarchia ale cała wspólnota – z postawy opozycyjnej wobec państwa do postawy współtwórcy państwa i nowego porządku w rzeczywistości wolnego już kraju.

“Apelował do ludzi, i wielu przekonał, żeby zaufać wolności, która się pojawia, i światu, który się wyłania, nawet jeśli ma on swoje mankamenty. I żeby niejako wziąć odpowiedzialność za to, jak ten świat będzie wyglądał” – powiedział Bonowicz w rozmowie z KAI.

 W ubiegłorocznej uchwale o ustanowieniu roku 2025 Rokiem ks. prof. Józefa Tischnera senatorowie podkreślili, że to jeden z najważniejszych polskich filozofów, duchownych i intelektualistów. Przypominając życiową drogę i dokonania Józefa Tischnera, senatorowie podkreślają, że był on aktywnym uczestnikiem życia intelektualnego i cenionym wykładowcą filozofii na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.

Uchwała przypomina też, że z uwagi na prezentowane przekonania Józef Tischner uważany był za kapelana „Solidarności”. Zdaniem senatorów zaangażowanie w posługę duszpasterską i oddanie ideałom „Solidarności” uczyniły z Józefa Tischnera aktywnego filozofa chrześcijańskiego, który całą swoją pracą naukową i działalnością społeczną dawał świadectwo Ewangelii.

„Jego etyka solidarności, kluczowa w walce z reżimem komunistycznym w Polsce, również dziś umożliwia głębsze zrozumienie moralnych fundamentów demokracji. W swoich dziełach niejednokrotnie podkreślał potrzebę odpowiedzialności społecznej, dialogu i współpracy, akcentując konieczność budowy społeczeństwa hołdującego wartościom etycznym” – wskazują.

Co roku wręczana jest Nagroda im. Ks. Tischnera, przyznawana w trzech kategoriach: za pisarstwo religijne lub filozoficzne stanowiące kontynuację Tischnerowskiego „myślenia według wartości”; w kategorii publicystyki lub eseistyki na tematy społeczne, która uczy Polaków przyjmować „nieszczęsny dar wolności” oraz w kategorii inicjatyw duszpasterskich i społecznych współtworzących „polski kształt dialogu” Kościoła i świata.

Laureatami nagrody byli dotychczas m.in. ks. Wacław Hryniewicz OMI, prof. Mirosława Grabowska i ks. Manfred Deselaers, s. Anna Bałchan, prof. Paweł Śpiewak oraz Stowarzyszenie na rzecz Niepełnosprawnych SPES.