Ekspozycja i debata o roli Pisma Świętego w kulturze i języku

„Ewangelie, niczym mocarne duchy, wszędzie tchną tajemnicą Bożej miłości” – te słowa metropolity Jeremiasza (Anchimiuka) towarzyszyły otwarciu wystawy i dyskusji o polskich przekładach Pisma Świętego, które odbyły się 6 maja w Lublinie. Inicjatywa ukazuje Biblię jako zjawisko religijne, kulturowe, językowe i historyczne.

W Lublinie 6 maja otwarto wystawę, która przenosi zwiedzających w fascynującą podróż przez dzieje Biblii i historię piśmiennictwa. Ekspozycja zatytułowana „Historia Biblii i piśmiennictwa”, zorganizowana w filii nr 6 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego przy al. Racławickich, będzie dostępna do 28 maja. Wystawa nie tylko prezentuje cenne wydania Pisma Świętego, lecz przede wszystkim zaprasza do refleksji nad rolą Słowa Bożego we współczesnym świecie. Towarzyszące jej panele dyskusyjne pogłębiają temat, ukazując Biblię jako zjawisko religijne, kulturowe, językowe i historyczne.

Organizatorami wydarzenia są zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego oraz parafia ewangelicko-augsburska Świętej Trójcy. Inicjatywa ma na celu przybliżenie Ewangelii jako źródła życia chrześcijańskiego. Jak powiedział metropolita Jeremiasz (Anchimiuk): „Ewangelie, niczym mocarne duchy, wszędzie tchną tajemnicą Bożej miłości, zmuszając nas do myślenia i zgłębiania tekstu”. Lektura Pisma Świętego jest zarazem prosta – dzięki przystępności tekstu – i wymagająca, ponieważ domaga się narzędzi i aparatu krytycznego. Panele dyskusyjne odpowiadają na tę potrzebę – znawcy wyjaśniają, jak na przestrzeni wieków czytano i interpretowano Biblię, a także jak czynić to dziś.

Wystawa prowadzi przez historię Pisma Świętego – od kamiennych tablic, przez pergaminy i papirusy, aż po drukowane wydania. Pokazano m.in. pierwsze czcionki drukarskie oraz rękopisy w językach hebrajskim, greckim i łacińskim. Można zobaczyć także faksymile i reprinty pierwszych wydań Biblii w językach europejskich, w tym angielskim, niemieckim i polskim. Szczególną wartość dla regionu ma prezentacja Ewangeliarzy cyrylickich z biblioteki arcybiskupa lubelskiego i chełmskiego Abla.

W ramach wydarzenia odbył się również cykl paneli dyskusyjnych poświęconych biblistyce. Pierwszy z nich, dotyczący historii polskich przekładów Pisma Świętego, zgromadził licznych słuchaczy. Spotkanie, prowadzone przez ks. dr. hab. Sławomira Pawłowskiego SAC, prof. KUL, miało miejsce w przestrzeni bibliotecznej. Wzięli w nim udział znani bibliści: prof. dr hab. Dariusz Hemperek (UMCS) i dr hab. prof. ChAT Kalina Wojciechowska, reprezentujący różne tradycje konfesyjne i podejścia badawcze.

Prof. Hemperek omówił przekłady staropolskie, począwszy od XVI wieku, zwanego „stuleciem Biblii”. Podkreślił rolę dwóch nurtów epoki: humanizmu, który dostarczał narzędzi filologicznych, oraz reformacji, która stawiała Pismo Święte w centrum życia duchowego. Idee ad fontes i sola scriptura stały się fundamentem dążenia do narodowych przekładów dostępnych dla szerokiego grona odbiorców.

Prelegent rozpoczął od Biblii Leopolity (1561), pierwszego katolickiego przekładu Biblii na język polski autorstwa ks. Jana Nicza. Przekład ten opierał się na łacińskiej Wulgacie oraz tłumaczeniach czeskich. Mimo trudnego języka, pełnego bohemizmów i archaizmów, edycja zachwycała oprawą graficzną i zawierała ilustracje o protestanckim rodowodzie.

Następnie przedstawiono Biblię Brzeską (1563), stworzoną w środowisku kalwińskim. Jej język, oparty na dialektach małopolskim i wielkopolskim, miał ambicje stać się ogólnonarodowym. Przekład ten cechował się dynamicznością, bogactwem komentarzy i przypisów, co sprzyjało indywidualnemu studiowaniu tekstu.

Kolejna omówiona pozycja to Biblia Nieświeska (1572) Szymona Budnego – przekład literalny, niemal interlinearny, wykonany przez znakomitego filologa. Mimo trudności w odbiorze, przekład ten wyróżniał się precyzją i wprowadzeniem nowych terminów.

Kulminacyjnym punktem prezentacji była Biblia Wujka (1599), katolicki przekład autorstwa jezuity Jakuba Wujka, który przez wieki stanowił podstawowe źródło biblijne dla Polaków i miał znaczący wpływ na kształtowanie tożsamości religijnej i literackiej narodu.

Druga część panelu – prowadzona przez prof. Kalinę Wojciechowską – dotyczyła przekładów XX i XXI wieku. Prelegentka podkreśliła znaczenie współczesnych tłumaczeń, które muszą odpowiadać na potrzeby dzisiejszych odbiorców, pozostając wiernymi tekstowi oryginalnemu i uwzględniając zmiany językowe.

Wśród omawianych przekładów znalazła się Biblia Tysiąclecia (1965), opracowana z okazji milenium chrztu Polski i przyjęta jako oficjalny przekład liturgiczny Kościoła katolickiego. Cechuje ją wyważony styl, wysoka jakość filologiczna oraz kolejne edycje uwzględniające rozwój badań biblistycznych i ewolucję języka.

Kolejny przykład to Biblia Ekumeniczna (1999), stworzona we współpracy różnych tradycji chrześcijańskich. Zawiera przypisy i komentarze, które ułatwiają zrozumienie tekstu. Doceniana jest zarówno w środowiskach akademickich, jak i duszpasterskich.

Prof. Wojciechowska wspomniała również o najnowszych inicjatywach tłumaczeniowych, takich jak Biblia Pierwszego Kościoła czy Biblia Paulistów. Jedne z nich kładą nacisk na przystępność języka, inne na precyzję akademicką – wszystkie jednak mają wspólny cel: przybliżyć Biblię współczesnemu odbiorcy jako żywe i aktualne Słowo.

Wystawa i towarzyszący jej panel ukazały, że historia polskich przekładów Biblii to nie tylko dzieje języka i teologii, ale przede wszystkim wyraz dążenia do osobistego kontaktu ze Słowem Bożym.

Partnerami wydarzenia są Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II oraz lubelski oddział Polskiej Rady Ekumenicznej.