Epitafium Porębskich po konserwacji odzyskało dawny blask

Zakończono prace konserwatorskie przy jednym z najcenniejszych zabytków wczesnobarokowej sztuki funeralnej w Małopolsce – epitafium z 1611 roku z drewnianego kościoła św. Andrzeja Apostoła w Osieku koło Oświęcimia. Dzieło to upamiętnia kalwińskich właścicieli miejscowości, Mikołaja i Beatę z Mirowa Porębskich, należących do zamożnej szlachty, która w XVI i XVII wieku aktywnie wspierała rozwój Reformacji na Podbeskidziu.

Jak wyjaśnia ks. dr Szymon Tracz, diecezjalny konserwator zabytków i sztuki sakralnej, epitafium wyróżnia się wysokiej klasy snycerką oraz wyjątkowym, trójosiowym układem architektonicznym. – To niezwykle interesujący przykład sztuki funeralnej o protestanckim charakterze, rzadko spotykany na terenie Małopolski. Pod względem artystycznym i ideowym bliżej mu do dzieł ze Śląska czy Prus Królewskich, niż do typowych katolickich epitafiów regionu – podkreśla ks. Tracz.

Monumentalna struktura obejmuje podstawę z tablicą inskrypcyjną, główne pole z przedstawieniami figuralnymi oraz bogate zwieńczenie. Po bokach znalazły się fantazyjne uszaki zdobione herbami i hermami Maurów podtrzymujących belkowanie. W centralnym polu – po przeprowadzonych konserwacjach – umieszczono na nowo rzeźbiony krucyfiks z panoramą Jerozolimy oraz rekonstrukcje figur Mojżesza i św. Jana Chrzciciela, skradzionych wraz z oryginalnym krucyfiksem pod koniec lat 90. XX wieku.

W zwieńczeniu epitafium ustawiono alegoryczną postać Wiary z otwartą księgą i kielichem eucharystycznym, flankowaną przez anioły. Powyżej dwa putta trzymają kartusz z chustą św. Weroniki, a całość wieńczy uskrzydlona postać geniusza śmierci – symbol przemijania i kruchości ludzkiego życia. Tablica inskrypcyjna u podstawy zawiera łaciński tekst ku czci zmarłych fundatorów oraz dewizę Vita fugit ut hora („Życie mija niby godzina”).

Ks. Tracz zwraca uwagę, że przesłanie epitafium wyraża kluczowe zasady reformowanej teologii – Sola Scriptura (Tylko Pismo) uobecnione w postaci Mojżesza, Sola fide (Tylko wiara) ukazane w alegorii Wiary, Sola gratia (Tylko łaska) odzwierciedlone w postaci Jana Chrzciciela, Solus Christus (Tylko Chrystus) wyrażone przez krucyfiks oraz Soli Deo gloria (Tylko Bogu chwała), do czego nawiązuje chusta Weroniki.

– Mamy więc do czynienia z dziełem, które nie tylko upamiętnia zmarłych, lecz również stanowi swoistą katechezę w duchu Reformacji – wyjaśnia konserwator.

Epitafium Porębskich to jedyny tak rozbudowany przykład protestanckiej sztuki nagrobnej zachowany w drewnianym kościele na terenie diecezji bielsko-żywieckiej. Łączy w sobie elementy ikonografii protestanckiej i sarmackiej tradycji pogrzebowej, będąc świadectwem nie tylko kunsztu artystycznego, ale i skomplikowanej historii religijnej regionu.