Feniks dla Ewy Czaczkowskiej za biografię prymasa Wyszyńskiego

Ewa Czaczkowska – znana publicystka, autorka bestselerów i założycielka portalu religijnego Areopag 21 – odbierze jutro nagrodę Feniks przyznawaną przez Stowarzyszenia Wydawców Katolickich. Czaczkowską uhonorowano w kategorii "Publicystyka religijna" za książkę "Kardynał Wyszyński. Biografia”, której drugie wydanie – rozszerzone i uzupełnione – ukazało się właśnie nakładem Wydawnictwa Znak.

Omówienie dokumentów – wystąpień kard. Wyszyńskiego na Soborze Watykańskim II, całej jego soborowej aktywności, pierwsze całościowe omówienie relacji prymasa z opozycją demokratyczną po 1976 roku, kilka nowych dokumentów dotyczących aktywności kardynała przed aresztowaniem w 1953 r. – to najważniejsze uzupełnienia pierwszej wersji biografii – poinformowała KAI Ewa Czaczkowska. Autorka zbadała wszystkie teczki o Prymasie zgromadzone w IPN, donosy kapelana i siostry w czasie uwięzienia.

Ponad 700-stronicowa publikacja to owoc kilkuletniej pracy Ewy K. Czaczkowskiej. Dziennikarka spenetrowała kościelne i państwowe archiwa, dokumenty zgromadzone w IPN, a także przeprowadziła dziesiątki rozmów z wieloma ważnymi świadkami wydarzeń. Ukazuje kard. Wyszyńskiego jako przywódcę polskiego Kościoła, który musiał być także politykiem, obrońcą interesów narodowych, opatrznościowym mężem, dodającym otuchy.

W ujęciu autorki prymas Wyszyński, niezłomny książę Kościoła, jest postacią wielowarstwową – we wczesnych latach powojennego terroru szukał kompromisu z komunistami aż do momentu, gdy doszedł do nieprzekraczalnej granicy, by później, w miarę upływu lat obserwować upadek kilku pierwszych sekretarzy, odgrywać rolę symbolu i cieszyć się autorytetem nawet wśród najbardziej zaciekłych wrogów.

Czaczkowska ukazuje, jak wszystkie wątki życia kard. Wyszyńskiego przygotowują go do tej najważniejszej roli, gdy po wojnie musi sprzeciwić się totalitaryzmowi nie tylko dlatego, że broni wolności wyznawania wiary i spraw Kościoła, ale też pewnej uniwersalnej koncepcji człowieka, która wykracza poza granice światopoglądowe.

Autorka ukazuje wielokrotnie podejmowane przez kard. Wyszyńskiego próby osiągnięcia kompromisu z komunistami, które zaowocowały porozumieniem z 1950 r., pierwszym w krajach bloku sowieckiego kościelno-państwowym modus vivendi. W sposób syntetyczny omawia uwięzienie Prymasa Tysiąclecia, opisuje „pomysły” władz na wykorzystanie tego faktu, prowokacje i atmosferę totalnej inwigilacji, w jakiej musiał egzystować najważniejszy więzień PRL.

Opisana jest walka Prymasa o normalne funkcjonowanie Kościoła, wprowadzenie reform soborowych, obchody Tysiąclecia Chrztu Polski, trudne trójstronne relacje: Kościół w Polsce – Watykan – władze. Czytelnik otrzymuje wyczerpujące informacje o najważniejszych wydarzeniach z historii Kościoła PRL przez pryzmat posługi kard. Wyszyńskiego.

W swojej książce Czaczkowska obala też pewne stereotypy, które przedstawiają kard. Wyszyńskiego jako tradycjonalistę i konserwatystę. To właśnie on dopuścił kobiety do studiów teologicznych, uczynił je też najbliższymi współpracownicami, na których się nigdy nie zawiódł. Założył Instytut Pomocnic Maryi Jasnogórskiej Matki Kościoła, tzw. „ósemki”, które bezbłędnie realizowały jego wizję Kościoła, stały się także kronikarkami i przechowały niezmiernie bogatą spuściznę po nim.

Odrębny rozdział poświęca Czaczkowska „rozpracowaniu” przez SB środowiska Prymasa.

Autorka wskazuje także na słabe strony swojego bohatera, np. złą ocenę kryzysu w 1980 roku, gdy niezadowolenie społeczne groziło wybuchem na wielką skalę. Najwybitniejszy przywódca Kościoła w Polsce nie był człowiekiem bez skazy i autorka pokazuje jego rozterki, gorycz, poczucie żalu. Pokazuje jednak także, co było źródłem jego wielkości – jego głęboka wiara, zwłaszcza jej rys maryjny. Dzięki tej postawie Prymasa Kościół nie tylko przetrwał, ale w miarę możliwości się rozwijał. Polacy, nawet niewierzący, otrzymali zaś moralne wsparcie w walce o wolność.

Czaczkowska wykorzystała maksymalnie dostępne dziś źródła. Przestudiowała obszerne zbiory IPN, materiały z posiedzeń Komisji Głównej Episkopatu, zapoznała się z fragmentami „Dzienników” Prymasa. Przeprowadziła dziesiątki rozmów, m.in. z kard. Józefem Glempem, kard. Stanisławem Dziwiszem, bp Alojzym Orszulikiem, Anną Rastawicką, Januszem Zabłockim, prof. Wiesławem Chrzanowskim, Tadeuszem Mazowieckim i in. Mimo nagromadzenia faktów i cytowania dokumentów książkę czyta się łatwo, jak fascynująca powieść historyczną.

Ewa K. Czaczkowska, Kardynał Wyszyński. Biografia, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013