Gniezno: „Złoty Kodeks” pokazany po raz pierwszy od 4 lat

Bezcenny, XI-wieczny Złoty Kodeks Gnieźnieński jest jednym z jedenastu zabytków wpisanych na pierwszą Polską Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”. Jej uroczysta inauguracja odbyła się 17 października w Warszawie. W sobotę Kodeks można było oglądać w Muzeum Archidiecezjalnym.

To była rzadka, a kto wie, czy nie jedyna okazja, żeby ten niezwykły, rękopiśmienny ewangelistarz zobaczyć. Jego powstanie datowane jest na drugą połowię XI wieku. Został wykonany najprawdopodobniej w czeskim, niewykluczone, że praskim, warsztacie miniatorskim, który ukształtował się i rozwinął w drugiej połowie XI stulecia pod wpływem ośrodka malarstwa książkowego w Ratyzbonie. Jest jednym z czterech istniejących do dziś kodeksów, tworzących jednolitą grupę, noszącą znamię tego samego skryptorium. Cały pisany jest złotem malarskim z 24 całostronicowymi iluminacjami przedstawiającymi głównie sceny z życia i męki Chrystusa. Zdobią go również przepiękne romańskie inicjały.

Nieznana jest historia przybycia rękopisu do Polski. Według jednej z hipotez był on darem Judyty – córki króla czeskiego Wratysława, poślubionej Władysławowi Hermanowi w 1079 lub 1080. Istnieje również przypuszczenie, że kodeks ufundował Bolesław Śmiały z okazji reaktywacji metropolii gnieźnieńskiej i swojej koronacji. W roku 2012 rękopis został poddany restauracji i konserwacji. Ostatni raz w liturgii został użyty podczas pielgrzymki św. Jana Pawła II do Bydgoszczy w 1999 roku. Nie był wystawiany od przeszło 4 lat.

Sobotniej prezentacji Złotego Kodeksu towarzyszył wykład liturgisty, ks. dr. Andrzeja Grzelaka nt. roli ewangeliarzy w liturgii oraz prelekcja ks. dr. Michała Sołomieniuka o Złotym Kodeksie i jemu podobnych rękopiśmiennych zabytkach. W spotkaniu wzięli udział m.in. abp senior Henryk Muszyński i bp senior Bogdan Wojtuś.

Program UNESCO „Pamięć Świata” (Memory of the World) został utworzony w roku 1992. Jego celem jest podejmowanie działań służących zachowaniu, ratowaniu i udostępnianiu dziedzictwa dokumentacyjnego. Najbardziej widocznym przejawem działalności Programu jest Lista Międzynarodowa, na którą wpisywane są obiekty o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym.

Oprócz Listy Międzynarodowej tworzone są rejestry gromadzące obiekty o wielkim znaczeniu dla poszczególnych krajów i regionów. Lista, na którą wpisany został Złoty Kodeks Gnieźnieński jest pierwszą edycją programu. Certyfikaty wpisu na Polską Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata” wręczone zostały 17 października w Pałacu Prezydenckim. Gniezno reprezentował na uroczystości ks. dr Michał Sołomieniuk, dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego, gdzie Złoty Kodeks jest przechowywany.

Obok gnieźnieńskiego ewangelistarza na listę wpisane zostały: Konstytucja 3 maja 1791, Kronika Galla Anonima z XII w., Dokument lokacyjny miasta Krakowa z 5 czerwca 1257 r., Banderia Prutenorum autorstwa Jana Długosza z 1448 r., Kazania świętokrzyskie z XIII w., Opis żup bocheńskich i wielickich z 1518 r., Białoruski Tristan z XVI-XVII w., autograf „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza (1832-1834), Akta Organizacji Narodowej Powstania Styczniowego (1863-1864) oraz Memoriał Ignacego Jana Paderewskiego do prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona z 17 stycznia 1917 roku.