Historia getta w Muzeum Warszawy

Jutro, 17 kwietnia, w ramach obchodów 81. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim, w Muzeum Warszawy zostanie otwarta nowa część wystawy głównej. Gabinet „Świadectwa z getta warszawskiego” pokazuje moment przemiany tętniącego życiem obszaru dzielnicy północnej w morze ruin, którym stała się Warszawa w czasie II wojny światowej.

Przed wybuchem II wojny światowej społeczność żydowska stanowiła 30% wszystkich mieszkańców Warszawy, większość z nich zamieszkiwała dzielnicę północną. Tętniące życiem ulice Nalewki, Chłodna czy Krochmalna stanowiły centrum żydowskiego świata, który nigdzie nie osiągnął takiej różnorodności – społecznej, religijnej czy politycznej. W ciągu kilku lat świat ten przestał istnieć.

Na wystawie zestawione zostaną ze sobą dwie skrajne perspektywy – z wnętrza getta i zza jego granic. Pochodzące z międzynarodowych archiwów fotografie autorstwa niemieckich żołnierzy pokazane zostaną obok zdjęć mieszkańców getta i członków ruchu oporu. Wraz z nielicznymi, wydobytymi spod ziemi przedmiotami złożą się na poruszającą opowieść o utworzeniu getta, jego funkcjonowaniu, powstańczym zrywie, likwidacji i trwaniu miejsca po nim.

Historia getta częścią historii Warszawy

Wystawa „Świadectwa z getta warszawskiego” jest próbą ukazania tego, co niewyobrażalne. Obejmuje okres od czasu okupacji niemieckiej i wydzielenia w Warszawie „obszaru zagrożonego tyfusem” wiosną 1940 roku do obchodów piątej rocznicy powstania w getcie warszawskim w roku 1948.

Zobrazowanie codzienności życia w getcie możliwe jest dzięki wielu różnym spojrzeniom – żołnierzy i członków ruchu oporu, kobiet i mężczyzn, amatorów i profesjonalistów. Ich fotografie nie tylko są uniwersalną opowieścią o wojnie, lecz także pozwalają na kontakt z tamtą rzeczywistością z różnych punktów widzenia oraz spojrzenie z dystansu czasowego na powojenną Warszawę.

Wykopane w czasie poszukiwań przedmioty, należące do ludzi z terenów przedwojennej dzielnicy północnej, są materialnymi znakami życia społeczności, która przez niemal 200 lat zamieszkiwała północną część Warszawy. Wystawę zamyka film, stanowiący jednocześnie jedyne źródło światła na wystawie. Dokument nagrany przez garstkę Ocalałych zaraz po wojnie pokazuje miejsce po getcie – pustynię, które powstała po unicestwieniu całej społeczności żydowskiej – symbol jej zagłady.

Powstanie w getcie warszawskim

Wielka akcja likwidacyjna rozpoczęła się w 1942 roku. W efekcie masowych deportacji ludności do obozu zagłady w Treblince getto opustoszało niemal całkowicie, a w 1943 roku obszar dzielnicy północnej zrównano całkowicie z ziemią. O świcie 19 kwietnia oddziały SS wkroczyły do getta warszawskiego przez bramę na ulicy Nalewki. Bojownicy atakowali ich z zaskoczenia, oddawali strzały z dachów, ze strychów, ze stanowisk przy oknach domów u zbiegu ulic Nalewek, Gęsiej, Zamenhofa, Miłej i na placu Muranowskim. Ludzie ukrywali się w przygotowanych wcześniej schronach. Niemcy nie spodziewali się takiej postawy powstańców. Chociaż najcięższe walki trwały tylko kilka dni, mieszkańcy getta stawiali opór przez miesiąc. Nie mogąc go złamać, Niemcy obrócili getto w morze ruin i zgliszczy. Tysiące ludzi wywieziono do Treblinki i obozów na Majdanku, w Poniatowej i Trawnikach.

Nieliczne świadectwa

Na wybudowanym po wojnie na gruzach getta Muranowie próżno dziś szukać materialnych śladów toczącego się tu niegdyś żydowskiego życia. Ukryte obecnie głęboko pod ziemią przedmioty, wydobywane są na światło dzienne w trakcie badań archeologicznych. Gabinet ulokowany zostanie na poziomie piwnic, gdzie dopełni historię miasta i jego mieszkańców w czasie II wojny światowej.

Wystawa opiera się na zbiorach Muzeum Warszawy, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Filmoteki Narodowej Instytutu Audiowizualnego i innych instytucji.

Otwarciu wystawy 17 kwietnia, o godz. 18:00, będzie towarzyszyć rozmowa z kuratorkami Anną Duńczyk-Szulc i Aleksandrą Sołtan-Lipską, a także dr Agnieszką Kajczyk o fotografiach i filmach z getta warszawskiego, które znalazły się na wystawie i w książce „Antologia spojrzeń. Getto warszawskie – fotografie i filmy”.

Więcej informacji znajduje się na stronie Muzeum Warszawy: muzeumwarszawy.pl.