Historia Zjazdów Gnieźnieńskich

Współczesne Zjazdy Gnieźnieńskie chcą dyskusji bez dzielenia, tożsamości bez wykluczania, jedności, która nie jest jednakowością. Trudne? Tak, trudne, ale nie niemożliwe.

Ten pierwszy, historyczny Zjazd Gnieźnieński, odbył się w roku 1000 i był w istocie synodem kościelnym zorganizowanym przy okazji pielgrzymki cesarza Ottona III do grobu św. Wojciecha. Wraz z władcą do Gniezna przybyli wysłannicy papiescy m.in. kard. Robert i Radzym Gaudenty, brat przyrodni św. Wojciecha, pierwszy pasterz utworzonej nieco wcześniej i ogłoszonej podczas zjazdu archidiecezji i metropolii gnieźnieńskiej z trzema podległymi biskupstwami w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Pielgrzymka cesarza miała jednak szerszy cel. Chciał zacieśnienia relacji z młodym państwem polskim, które w myśl jego koncepcji cesarstwa uniwersalistycznego miało stanowić ważną część odnowionej chrześcijańskiej Europy obok Niemiec, Włoch, Francji i Węgier. Realizację tej idei przerwała przedwczesna śmierć cesarza w 1002 roku (miał zaledwie 22 lata), wraz z którą zakończyły się również przyjazne stosunki polsko-niemieckie.

Do idei zjednoczeniowej Ottona III powrócił po niemal tysiącu latach papież Jan Paweł II, który w 1997 roku w Gnieźnie mówił, że „nie będzie jedności Europy dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha”. Razem z rzeszą pielgrzymów słów tych słuchali prezydenci siedmiu państw europejskich: Polski – Aleksander Kwaśniewski, Czech – Vaclav Havel, Niemiec – Roman Herzog, Węgier – Arpad Göncz, Słowacji – Michal Kovacz, Litwy – Algirdas Brazauskas i Ukrainy – Leonid Kuczma. Ich spotkanie w Gnieźnie w obecności papieża nazwano później II Zjazdem Gnieźnieńskim.

III Zjazd Gnieźnieński odbył się w tysięczną rocznicę historycznej pielgrzymki Ottona III, z okazji Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa w roku 2000. Do Gniezna przyjechało pięciu prezydentów: Litwy -Valdas Adamkus, Niemiec – Johannes Rau, Słowacji – Rudolf Schuster, Węgier – Arpad Göncz i Polski – Aleksander Kwaśniewski. Legat papieski kard. Angelo Sodano mówił wówczas, że nowy, wspólny dom europejski, jeżeli ma być trwały, potrzebuje solidnego fundamentu, a fundamentem tym – który dawał oparcie Europie i światu w ciągu minionych dwóch tysięcy lat – jest Jezus Chrystus i Jego Ewangelia. Szczególnym momentem spotkania było nabożeństwo ekumeniczne, podczas którego przedstawiciele trzech tradycji chrześcijańskich w Polsce – prymas Polski kard. Józef Glemp, zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego abp Sawa oraz biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburgskiego Jan Szarek przeprosili w imieniu swoich wspólnot wyznaniowych za zniekształcanie sumienia, obojętność na cierpienie i egoizm oraz pychę i poniżanie innych.

Quo Vadis Europo?

Trzy lata później, w marcu 2003 roku, kiedy starania Polski o akcesję do Unii Europejskiej wchodziły w ostatnią fazę, u grobu św. Wojciecha odbył się IV Zjazd Gnieźnieński, który stawiał pytanie dokąd zmierza Europa i czy obecność Polski w strukturach UE to szansa czy zagrożenie dla ewangelizacji? Zjazd zorganizowano w formule, która odtąd stanowiła ramy dla każdego następnego. Z inicjatywy ówczesnego arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Muszyńskiego i powstałego wtedy Forum św. Wojciecha do dyskusji zaproszono ludzi Kościoła, polityki, kultury, mediów. Zjazd ten jako pierwszy zaowocował przesłaniem do Europejczyków, w którym zaapelowano m.in. o dodanie do preambuły Konstytucji Europejskiej zapisu przypominającego o religijnym dziedzictwie Europy. Podkreślono, że historia i kultura Europy są nierozerwalnie związane z tradycją chrześcijańską, a jej dziedzictwo nie może zostać pominięte w przyszłych aktach politycznych i prawnych UE. Wezwano także do zagwarantowania w tychże aktach poszanowania życia od narodzin do naturalnej śmierci.

Kolejne zjazdy V i VI odbyły się w 2004 i 2005 roku, mając w tematach duchowość i dialog („Europa ducha” i „Europa dialogu”).

W 2007 roku podczas VII Zjazdu Gnieźnieńskiego odbywającego się pod hasłem „Człowiek drogą Europy”, zastanawiano się w jakich sferach człowieczeństwo – najgłębiej rozumiane – jest zagrożone. Pytano o dialog międzyreligijny, miejsce i rolę kobiet w Kościele i w Europie, nowe badania i eksperymenty w dziedzinie bioetyki. Zjazdy miały już wówczas wyraźny rys międzynarodowy i ekumeniczny. W 2007 roku w nabożeństwie „Droga światła ze Zmartwychwstałym” ulicami Gniezna przeszli razem wierni i duchowni jedenastu Kościołów chrześcijańskich.

Podobnie było w 2010 roku podczas VIII Zjazdu Gnieźnieńskiego odbywającego się pod hasłem „Rodzina nadzieją Europy”, kiedy w Ekumenicznej Drodze Życia wzięli udział przedstawiciele dziesięciu Kościołów chrześcijańskich.

Jak przyznał w niedawnym wywiadzie dla KAI prymas Polski abp Wojciech Polak zjazdy „od samego początku są wspólnym dziełem chrześcijan różnych wyznań. Ich obecność jest bardzo ważna. Źródłem wielu konfliktów bywały w historii również podziały między chrześcijanami. Dlatego nie ma innej drogi niż budowanie braterskich relacji i pojednania w duchu Ewangelii. Ekumenizm i dialog międzyreligijny są nieodzowne w dziele pokoju”.

Inspirująca moc chrześcijaństwa

Od początku w zjazdach uczestniczyli także prezydenci Polski, oprócz Aleksandra Kwaśniewskiego do Gniezna przyjeżdżali: Bronisław Komorowski, Lech Kaczyński i Andrzej Duda. W 2012 roku jako gospodarz IX Zjazdu Gnieźnieńskiego uczestników witał abp Józef Kowalczyk. Podjęty temat dotyczył zadań i wyzwań stojących przed chrześcijanami we współczesnym społeczeństwie obywatelskim w duchu myśli papieża Benedykta XVI, że „chrześcijaństwo, choć ukierunkowuje człowieka ku wieczności, nie zwalnia go z troski o rzeczywistość doczesną, co więcej zachęca do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym w duchu miłości Boga i bliźniego”.

Kolejny, jubileuszowy X Zjazd Gnieźnieński w 2016 roku również miał nowego gospodarza – abp. Wojciecha Polaka. Inspiracją do jego zorganizowania była przypadająca wtedy 1050. rocznica chrztu Polski, a temat „Europa nowych początków. Wyzwalająca moc chrześcijaństwa” sugerował potrzebę głębokiej odnowy Starego Kontynentu na bazie duchowych fundamentów. Trwała już wówczas wojna rosyjsko-ukraińska, dlatego nie zabrakło tematu pojednania polsko-ukraińsko-rosyjskiego, który podjął obecny w Gnieźnie zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego abp Światosław Szewczuk.

XI Zjazd Gnieźnieński zorganizowano w 2018 roku pod hasłem „Europa ludzi wolnych, inspirująca moc chrześcijaństwa”. Kongres odbył się w ramach obchodów jubileuszowych 100-lecia niepodległości Polaki i jak poprzednie miał charakter ekumeniczny i międzynarodowy. Zgromadził chrześcijan różnych wyznań, liderów stowarzyszeń, wspólnot i środowisk kościelnych, polityków, duchownych i ludzi nauki, którzy podjęli refleksję nad wolnością i źródłami nadziei dla Polski i Europy. W przesłaniu końcowym uczestnicy zaapelowali o pielęgnowanie chrześcijańskiej postawy przebaczenia, miłosierdzia i poświęcenia. Deklarowali: „Dziś chcemy tworzyć Europę ludzi wolnych, inspirowanych chrześcijańskim przesłaniem. Wymaga to budowania nowej kultury wolności opartej na odkrywaniu w każdym człowieku siostry lub brata. Jej fundamentem jest solidarność, szczególnie z osobami potrzebującymi: ubogimi, prześladowanymi, uchodźcami czy niepełnosprawnymi. W głęboko podzielonej politycznie Polsce potrzebujemy dialogu, który przywróci poczucie narodowej wspólnoty. W Europie Środkowo-Wschodniej konieczna jest większa solidarność z narodami pozostającymi poza Unią Europejską. Cała Europa, rozrywana partykularyzmami, potrzebuje nowego impulsu na rzecz jedności”.