Historycy: materiały dotyczące Karola Wojtyły znajdują się często w tzw. zasobach nieoczywistych

Materiały, które mogą być przedmiotem kwerendy dotyczącej Karola Wojtyły, znajdują się często w tzw. zasobach nieoczywistych, z pozoru nieświadczących o tym, że mogłyby zawierać informacje mu poświęcone – wskazywali historycy podczas konferencji naukowej „Karol Wojtyła w świetle archiwów kościelnych i państwowych” zorganizowanej 16 października w Toruniu.

W Urzędzie Marszałkowskim Województwa Kujawsko Pomorskiego w Toruniu odbyła się w poniedziałek ogólnopolska konferencja naukowa „Karol Wojtyła w świetle archiwów kościelnych i państwowych”. 16 października przypada 45. rocznicę wyboru kard. Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową.

Jednym z prelegentów był dr Edgar Sukiennik z Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie, który przedstawił materiały dotyczące metropolity krakowskiego Karola Wojtyły, znajdujące się w zasobach Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Zwrócił uwagę na zespół archiwalny pod nazwą „Urząd ds. Wyznań” liczący ponad 43 tys. jednostek aktowych zajmujących łącznie 211 m bieżących na półkach. Zawierają one m.in. protokoły posiedzeń, informacje o działalności oddziałów urzędu i duchowieństwa, zagadnienia relacji państwo-Kościół, kwestie dotyczące nauczania religii, działalności zakonów, kazania, sprawozdania, fotografie, wycinki prasowe.

Za bardzo interesujący historyk uznał podzespół archiwalny opatrzony tytułem „Wydział Wyznania Rzymskokatolickiego”, w którym można znaleźć kwestie dotyczące funkcjonowania parafii, zakonów, budowy i konserwacji obiektów sakralnych, działalności księży diecezjalnych i zakonników, nauki religii, uroczystości kościelnych.

W zasobie archiwum dostępna jest rejestracja działalności metropolity krakowskiego na niwie duszpasterskiej i społecznej, notatki urzędników aparatu państwowego dotyczące wygłaszanych przez niego kazań i przemówień, stenogramy kazań, notatki dotyczące stosunku Karola Wojtyły do władz PRL, odpisy listów pasterskich, wizyty gości zagranicznych i krajowych w Domu Arcybiskupów Warszawskich. Oprócz tego takie materiały uzupełniające jak m.in. kopie numerów „Tygodnika Powszechnego”, w których drukowano listy pasterskie i kazania Karola Wojtyły.

Za równie interesujący i wymagający dokładniejszej kwerendy a dostępny w Archiwum Akt Nowych historyk uznał zespół archiwalny pod nazwą „Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego”. Nie jest to obfita grupa dokumentów, natomiast można w niej odnaleźć m.in. dokumentację procesu decyzyjnego w sprawie przyznania Karolowi Wojtyle tytułu docenta, a niej np. autożyciorys Karola Wojtyły czy opinie o nim profesorów Romana Ingardena i Marka Fritzhanda oraz odpis oceny pracy habilitacyjnej na temat etyki chrześcijańskiej według Maksa Schelera.

Historyk wspomniał także o zbiorze dokumentacji politycznej z lat 1975-1989, oparty na materiałach z różnych gazet, czasopism, wydawnictw książkowych i ulotek powstałych w wyniku działalności wydawniczej prowadzonej przez opozycję antykomunistyczną w okresie PRL. Zawiera on m.in. poezje i dramaty Karola Wojtyły.

Dr Sukiennik wskazał, że Urząd ds. Wyznań to oczywiście instytucja, w której zasobach materiałów dotyczących abp. Karola Wojtyły należy się spodziewać i obowiązkowo trzeba ich tam szukać. – Ale historyk przystępujący do kwerendy w tymże Archiwum musi mieć na uwadze, że istnieją też tzw. zespoły nieoczywiste, których tytuły, a nawet zawartość nie świadczyłyby o tym, że można tam znaleźć informacje dotyczące Karola Wojtyły – mówił.

Przedstawił w tym kontekście m.in. materiały z zasobu skasowanego w 1990 r. Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (czyli cenzury komunistycznej), również dotyczące metropolity krakowskiego. – Karol Wojtyła miewał do czynienia z tą instytucją. O tym może świadczyć choćby pisemny sprzeciw z 1 lutego 1973 r. w sprawie dokonania przez cenzurę skreśleń w numerze 11 pisma duszpasterskiego „Notificaciones”. Skreślenia obejmowały wzmianki o duszpasterstwie lekarzy, etyce lekarskiej, troski o dzieci nieuczęszczające na katechezę czy temat plagi pijaństwa w naszym narodzie. Jest to spory zespół wymagający na pewno jeszcze pogłębionej kwerendy – zaznaczył historyk.

Do potrzeby poszukiwania materiałów dotyczących Karola Wojtyły w zbiorach na pozór ich pozbawionych nawiązała dr hab. Łucja Marek (Oddział IPN w Krakowie), która omówiła dokumentację komunistycznego aparatu bezpieczeństwa z zasobu Oddziałowego Archiwum Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie. Dokumentacja ta może być źródłem do badań biografii Karola Wojtyły – wskazywała badaczka.

Jak wyjaśniła, zwykła kwerenda po wpisaniu imienia i nazwiska może badacza rozczarować. Tak naprawdę materiały poświęcone przyszłemu papieżowi są dość rozproszone, istnieją w zasobach dotyczących różnych dziedzin, nie dotyczących bezpośrednio samego Karola Wojtyły.

Jak wskazała, pierwszy dokument bezpieki poświęcony jeszcze wtedy klerykowi Karolowi Wojtyle pochodzi prawdopodobnie z okresu między majem a październikiem 1946 r. i został utworzony po rozbiciu przez milicję pochodu studentów z okazji zabronionego przez komunistów święta Konstytucji 3 Maja. Karol Wojtyła był wtedy wiceprzewodniczącym studenckiej organizacji „Bratniak”.

Badaczka nawiązała też m.in. do raportu bezpieki, w którym nazwisko Karola Wojtyły pojawia się z błędem (jako „Wojdyła”) i który dotyczył zainteresowania tajnych służb wikarym w parafii św. Floriana w Krakowie oraz jego opieki nad kółkami ministrantów. Przypomniała też niektóre z kolejnych etapów inwigilacji Karola Wojtyły w Krakowie, jak sprawę operacyjną pod kryptonimem „Pedagog”, która została uruchomiona po tym, jak został on (1958 r.) krakowskim biskupem pomocniczym czy sprawę budowy kościoła w Nowej Hucie, gdy bezpieka zablokowała list bp. Wojtyły po zamieszkach, jakie miały tam miejsce w kwietniu 1960 r.

Bardzo ciekawa i wielowątkowa wydaje się natomiast zdaniem badaczki sprawa opisanej jako „Jerzy Janik i grupa” (o kryptonimie „Grupa F”), w której Karol Wojtyła jest jednym z figurantów. Niepokój komunistycznych władz wzbudziły kontakty Jerzego Janika, uznanego fizyka jądrowego, rozwijane w formie spotkań organizowanych w jego mieszkaniu. Uczestniczyli w nich przedstawiciele inteligencji krakowskiej. – Charakter tych spotkań był dla władz nieznany. Starano się rozpoznać charakter zaangażowania w nie Karola Wojtyły. W jednostce aktowej są plany działania, w tym założenia podsłuchów oraz informacje uzyskiwane z tychże podsłuchów w pomieszczeniach użytkowanych przez Karola Wojtyłę o śledzeniu czasu wolnego i kontaktów między tymi osobami. Konkluzja funkcjonariuszy bezpieki jest taka, że są to spotkania o charakterze religijno-filozoficznym, duszpasterstwa inteligencji, pogłębionych konwersatoriów filozoficznych, korzystania z wiedzy naukowej i przenoszenia jej na grunt wiary – wskazywała dr hab. Łucja Marek.

Organizatorem konferencji „Karol Wojtyła w świetle archiwów kościelnych i państwowych” był toruński Klub Inteligencji Katolickiej. Wydarzeniu naukowemu towarzyszy wystawa fotografii Moniki Dejneko-Białkowskiej „Kraków – miasto Karola Wojtyły”, którą można oglądać w Urzędzie Marszałkowskim w Toruniu.