IPN wydał książkę o represjach wobec Kościołów za rządów Gomułki

„Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1956–1970” – to tytuł publikacji, którą wydał poznański oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Książka jest zbiorem referatów, wygłoszonych rok temu w Poznaniu podczas zorganizowanej przez IPN konferencji naukowej na temat represji władz państwowych wobec Kościołów, a szczególnie Kościoła katolickiego, w okresie rządów Władysława Gomułki.

Publikację otwiera tekst byłego dyrektora Biura Edukacji Publicznej IPN, prof. Jana Żaryna z tezą, iż „w latach 1956-1970 duchowieństwo było najmocniej inwigilowaną grupą społeczną, a zatem z definicji uznaną za wrogą ówczesnej władzy i realizowanej przez nią racji stanu państwa”.

Jako przykłady walki z Kościołem w tamtych czasach historyk wymienia usunięcie religii ze szkół, zakładanie teczek operacyjnych księży i alumnów, zorganizowanie konkurencyjnych obchodów państwowych w czasie kościelnych uroczystości Tysiąclecia Chrztu Polski, aresztowania duchownych oraz wycofywanie przyznanych wcześniej zezwoleń na budowę kościołów

„Większość restrykcji, które spadły na Kościół w okresie rządów Gomułki, a szczególnie w latach 1958-1966, świadczyła o świadomej polityce władz sięgających po doświadczenia, instrumenty nacisku i terroru, znane sprzed 1956 roku” – uważa prof. Żaryn, wskazując na powrót do represji z czasów stalinowskich.

Jednym z najbardziej poruszających fragmentów książki jest tekst biskupa Marka Jędraszewskiego, opisujący długoletnią inwigilacje przez Służbę Bezpieczeństwa arcybiskupa Antoniego Baraniaka, metropolity poznańskiego w latach 1957-1977, a wcześniej więźnia stalinowskiego.

„Przez cały okres urzędowania arcybiskupa Baraniaka w Poznaniu niezwykle skrupulatnie śledzono jego działalność, a do Wydziału IV MSW nieustannie, niekiedy wręcz codziennie, spływały informacje dotyczące jego przemówień i kazań, wzbogacane, naturalnie, przez informacje dostarczane przez tajnych współpracowników” – pisze bp Jędraszewski.

Duchowny zaznaczył, iż obok permanentnej inwigilacji, przeciwko metropolicie podejmowano też różne działania operacyjne. Przykładem takich akcji było założenie w 1961 roku podsłuchu w domu sióstr elżbietanek w Krynicy, gdzie hierarcha przebywał na odpoczynku.

Z tekstu obecnego biskupa pomocniczego archidiecezji poznańskiej można się dowiedzieć, iż SB próbowała też skłócić abpa Baraniaka z jego biskupami pomocniczymi: Tadeuszem Etterem i Franciszkiem Jedwabskim, a także z metropolitą krakowskim, kardynałem Karolem Wojtyłą.

Z kolei ks. prof. Bernard Kołodziej z Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej – zgromadzenia, którego celem jest praca duszpasterska wśród polskich emigrantów – pisze, jak władze skłócały polskich księży wyjeżdżających na misje za granicę ze środowiskami polonijnymi.

Historyk podkreśla, iż celowo wzbudzano „podejrzenia o liberalne postępowanie, a nawet współpracę niektórych przełożonych z władzami państwowymi”, zaś emigranci „przebywający długi czas poza kontaktem z Ojczyzną i nie posiadający właściwego rozeznania, ulegali takim oskarżeniom i podejrzeniom”.

W liczącej prawie 300 stron książce znajduje się również tekst omawiający problem tzw. „księży patriotów” – jak określa się duchownych, którzy współpracowali z władzami PRL i manifestowali wierność ówczesnemu państwu, czym przyczyniali się do rozbijania Kościoła od wewnątrz.

Publikacja IPN porusza też takie zagadnienia, jak: laicyzacja szkół publicznych, represje wobec seminariów duchownych i szkół katolickich oraz Klubów Inteligencji Katolickiej, a także politykę władz wobec Kościoła ewangelicko-augsburskiego oraz Świadków Jehowy.

Poznański IPN, wspólnie z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Instytutem Historii UAM, od trzech lat organizuje konferencje na temat polityki władz PRL wobec Kościołów w poszczególnych okresach. Do tej pory omówiono lata 1945-1956, 1956-1970 oraz 1970-1980.