Jak władze PRL chciały obsadzić ordynariusza we Wrocławiu

Aż ośmiu z zaproponowanych przez Episkopat Polski kandydatów na arcybiskupa wrocławskiego zostało odrzuconych przez władze PRL, te zaś posunęły się do bezprecedensowego kroku proponując swoich kandydatów bezpośrednio do Stolicy Apostolskiej.

To tylko część kulis trwającego dwa lata sporu między Kościołem a rządem wokół obsadzenia arcybiskupstwa wrocławskiego po śmierci kard. Bolesława Kominka. Opis całej sprawy i jej rozstrzygniecie, wraz z obszerną dokumentacją, znajdziemy w najnowszej książce hinduskiego historyka Petera Rainy pt. „Sprawa obsadzenia metropolii wrocławskiej 1974-1976. Eskapady władz PRL”.
Próby wpłynięcia przez ówczesne władze na obsadę arcybiskupstwa we Wrocławiu spowodowały, że archidiecezja ta nie miała przez dwa lata swojego ordynariusza. Zgodnie z przyjętym obyczajem episkopat danego kraju przedstawiał Papieżowi listę trzech kandydatów i prosił o powołanie nowego biskupa.
W Polsce Ludowej, zgodnie z dekretem z 31 grudnia 1956 r. o obsadzaniu stanowisk kościelnych, Episkopat musiał jeszcze przed przedłożeniem kandydatów Ojcu Świętemu, przedstawić je ówczesnym władzom, które miały trzy miesiące na zgłoszenie zastrzeżeń. W przypadku archidiecezji wrocławskiej władze skrupulatnie z tego prawa korzystały: aż ośmiu przedstawionych przez Kościół kandydatów zostało odrzuconych.
Rząd próbował pominąć polski Episkopat i przedstawił własnych kandydatów bezpośrednio do Stolicy Apostolskiej, pomimo, że Watykan jednoznacznie wskazywał, że władze państwowe takich uprawnień nie mają. Jak zauważa Peter Raina, takie postępowanie ówczesnych władz było nie tyle aktem złośliwości, lecz przede wszystkim próbą bezpośredniego udziału w mianowaniu polskich biskupów. Jednak polska hierarchia miała świadomość, że akceptując podobne postępowanie dopuściłaby do niebezpiecznego precedensu. Stąd próba ingerencji w wewnętrzne sprawy Kościoła spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem Prymasa Wyszyńskiego i Episkopayu. W trwającym dwa lata konflikcie zwyciężył Kościół, na stolicę wrocławską powołany został w grudniu 1975 r. kandydat Kościoła, bp Henryk Gulbinowicz.
Nim jednak doszło do obsadzenia arcybiskupstwa wrocławskiego Episkopat czekała długa droga. Już w kwietniu 1974 r. Prymas Wyszyński przesłał do rządu RP pismo, w którym informował, że ma zamiar przedstawić Ojcu Świętemu następujących kandydatów: biskupów pomocniczych z Warszawy – Władysława Miziołka i bp Zbigniewa Kraszewskiego oraz ks. prał. Jana Michalskiego z Gniezna. W odpowiedzi z 17 czerwca 1974 r. szef Urzędu do Spraw Wyznań minister Kazimierz Kąkol zgłosił zastrzeżenia wobec wszystkich trzech kandydatów, uzasadniając je niestosownym zachowaniem wobec władz PRL.
Kolejnych kandydatów przedstawił nieoczekiwanie rząd w czasie rozmów w Rzymie między abp Agostino Casarolim i ministrem spraw zagranicznych PRL Józefem Czyrkiem. Szef polskiego MSZ ustnie wysunął kandydatury: bp Wincentego Urbana z Wrocławia, rektora KUL ks. Mieczysława Krąpca i rektora ATK ks. Jana Stępnia. Ponieważ nie ma żadnego oficjalnego pisma rządu z tą propozycją wśród historyków istnieje spór czy rzeczywiście dwaj ostatni kandydaci byli wymienieni. Na pewno jednak rząd forsował bp Urbana.
Strona kościelna zareagowało ostro. W piśmie do premiera Piotra Jaroszewicza z 20 września Prymas Wyszyński kategorycznie oświadczył, że tego typu próba ingerowania władz w obsadzanie stanowisk kościelnych jest niedopuszczalna i zażądał ponownego rozpatrzenia przedstawionych kandydatur. Nim rząd zdążył znów przesłać negatywną odpowiedź nieoczekiwanie kandydata zaproponował sam papież Paweł VI. Był nim bp Władysław Rubin, pracujący w Rzymie jako sekretarz generalny Synodu Biskupów. Jednak propozycja papieża również spotkała się z odmową władz. W efekcie 20 stycznia 1975 r. strona kościelna przedstawiła rządowi nową listę kandydatów: ponownie biskupa Władysława Miziołka oraz biskupa szczecińsko-kamieńskiego Jerzego Strobę i rektora warszawskiego seminarium ks. Kazimierza Romaniuka.
Po trzech miesiącach, 16 kwietnia min. Kąkol przysłał odpowiedź, ponownie wyrażającą zastrzeżenia wobec wszystkich zgłoszonych. Episkopat rozpoczął konsultacje w sprawie nowych kandydatur i w liście z 8 maja ponownie wysunął wszystkich pięciu proponowanych dotychczas kandydatów, dodając jeszcze osobę ks. Józefa Glempa. Rząd podtrzymał zastrzeżenia wobec wcześniej wysuwanych osób, a w piśmie z 19 lipca negatywnie odniósł się do kandydatury ks. Glempa, wskazując na jego brak doświadczenia w kierowaniu administracją kościelną.
I znów bardzo ostro zareagował Prymas Wyszyński, który w liście do premiera Jaroszewicza z 12 września zarzucił władzom m.in. fałszywe interpretowanie ustaw i arbitralne wydawania decyzji szkodliwych dla działalności Kościoła. 6 października Prymas przesłał władzom propozycje kolejnych dwóch kandydatów: biskupa koszalińsko-kołobrzeskiego Ignacego Jeża i administratora apostolskiego w Białymstoku bp Henryka Gulbinowicza. 2 grudnia 1975 r. władze pozytywnie zaopiniowały kandydaturę bp Gulbinowicza.
Autor opracowania opisującego szczegóły batalii Kościoła o obsadzenie metropolii wrocławskiej jest dr Peter Raina – uznany historyk hinduskiego pochodzenia, miłośnik i znawca Polski. Napisał kilkanaście publikacji o stosunkach między państwem i Kościołem katolickim w PRL, m.in. „Troska o internowanych. Interwencje abpa Dąbrowskiego u gen. Kiszczaka 1982-1989”. Jest również autorem 6 tomów poświęconych Prymasowi Wyszyńskiemu.
Peter Raina, Sprawa obsadzenia metropolii wrocławskiej 1974-1976. Eskapady władz PRL, Pelplin 2003. Autor korzystał z niepublikowanych źródeł Archiwum Akt Nowych w Warszawie i archiwów kościelnych.