Jak zakony żeńskie włączają się w ochronę dzieci przed nadużyciami seksualnymi?

O tym, jak żeńskie zgromadzenia zakonne realizują w swoich wspólnotach i prowadzonych instytucjach zasady ochrony dzieci i młodzieży przed wykorzystywaniem seksualnym, opowiadała pedagog s. Anna Papierz podczas konferencji online zorganizowanej w środę przez Katolicką Agencję Informacyjną.

Celem zorganizowanej przez KAI konferencji „Budowa w Kościele w Polsce systemu przeciwdziałania wykorzystywaniu seksualnemu małoletnich” jest przedstawienie działań, jakie podejmuje Kościół w Polsce w ramach pomocy pokrzywdzonym oraz ochrony dzieci i młodzieży.

Urszulanka s. Anna Papierz, nauczyciel i pedagog z wieloletnim doświadczeniem pracy, omówiła zaangażowanie zakonów żeńskich w ochronę dzieci i młodzieży.

Zaznaczyła, że żeńskie zgromadzenia zakonne prowadzą wiele placówek oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych, dlatego poświęcenie się nad problemem ochrony małoletnich i opracowanie konkretnych norm, które mają zapewnić bezpieczeństwo dzieci i młodzieży, było dla tych wspólnot nieodzowne.

Budując system prewencji rozpoczęto od rozpoznania skali problemu oraz nabycia odpowiedniej wiedzy i kompetencji. Ten etap żeńskie zgromadzenia mają już za sobą.

Konsulta żeńskich zgromadzeń przeprowadziła kwerendę dotyczącą ilości przypadków wykorzystywania seksualnego małoletnich oraz rozpoczęła wdrażanie w poszczególnych zgromadzeniach i prowadzonych przez nie instytucjach zasad ochrony dzieci i młodzieży.

Systematycznie organizowane są przez żeńskie wspólnoty sesje szkoleniowe (w czasie pandemii – online) poświęcone temu zagadnieniu. – Cykliczność podejmowanych szkoleń i warsztatów ma nas wciąż na nowo uwrażliwiać na wagę problemu, na konieczność znajomości prawa i procedur dotyczących szeroko rozumianej ochrony małoletnich, ale też kształtować w nas świadomość i umiejętność reagowania na konkretną krzywdę – uważa s. Papierz.

Jak poinformowała urszulanka, obecnie ponad połowa żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce, szczególnie tych, które prowadzą różnego rodzaju dzieła, opracowała politykę ochrony dzieci i młodzieży zgodną z zaleceniami Stolicy Apostolskiej i „Wytycznymi” Konferencji Episkopatu Polski.

Dokumenty takie zawierają zarówno zasady prewencji, jak i „kodeksy zachowań” – wskazówki i wymagania dotyczące interakcji pomiędzy dorosłymi i dziećmi, normy, które mają zapewnić bezpieczeństwo dzieciom i młodzieży, ale także konkretne procedury obowiązujące w sytuacji podejrzenia wykorzystania seksualnego czy w przypadku niewłaściwych zachowań, które mogą już wskazywać na tzw. grooming (z ang. uwodzenie), ale nie są jeszcze wykorzystaniem seksualnym.

Taki specyficzny kodeks dla konkretnej instytucji (m.in. przedszkole, dom dziecka, szkoła, DPS) ma też stanowić pomoc w zapobieganiu wykroczeniom związanym z zaniechaniem właściwej interwencji oraz udzielenia wsparcia na dostrzeżone nadużycie. Każda osoba zatrudniona w konkretnym dziele jest zobowiązana do przestrzegania kodeksu zachowań wobec dzieci i młodzieży. Z tym związana jest też weryfikacja pracowników i wolontariuszy – wskazała s. Papierz.

Jej zdaniem, dopracowania wewnątrz instytucji prowadzonych przez żeńskie zgromadzenia, wymagają jeszcze programy edukacyjne skierowane do dzieci oraz współpraca z rodzicami.

Wiele sióstr ukończyło lub jest w trakcie studiów podyplomowych z profilaktyki przemocy seksualnej wobec dzieci i młodzieży na Akademii Ignatianum w Krakowie. Łącznie, licząc obecną, czwartą edycję studiów, ukończyło je lub jest w trakcie pobierania nauki ponad 30 sióstr zakonnych. – Nabyta wiedza i umiejętności sprawia, że zyskujemy w ten sposób przygotowane profesjonalnie osoby, delegowane w zgromadzeniach do koordynowania polityki ochrony dzieci i młodzieży oraz budowania systemu prewencji – powiedziała prelegentka.

Ponadto w minionych latach wiele sióstr zakonnych, w ramach swoich zgromadzeń lub grup zawodowych, uczestniczyło w konferencjach, warsztatach i szkoleniach z zakresu ochrony dzieci i młodzieży oraz osób bezradnych. Edukacja dotycząca ochrony małoletnich kierowana jest również do świeckich pracowników i wolontariuszy zatrudnionych w dziełach oświatowych, opiekuńczych i wychowawczych prowadzonych przez zgromadzenia zakonne. Takie szkolenia i warsztaty prowadzą też w swoich zgromadzeniach siostry, które są absolwentkami studiów podyplomowych na Akademii Ignatianum.

Zdaniem s. Papierz, działania te stopniowo prowadzą do zmiany mentalności, kształtują umiejętność reagowania na niepokojące sygnały i znaki ostrzegawcze, które mogą pochodzić zarówno z samej instytucji, ale też z zewnątrz. – Ważne jest to, aby umieć rozpoznawać konkretne symptomy i wiedzieć, jak na nie zareagować, a także, aby nie pogłębiać traumy osoby skrzywdzonej – podkreśliła urszulanka.

Istotnym aspektem w działaniach podejmowanych przez żeńskie zgromadzenia zakonne na rzecz ochrony dzieci i młodzieży jest zaangażowanie sióstr, oczywiście posiadających odpowiednie kwalifikacje, w instytucjach funkcjonujących w strukturach kościelnych. Przykładem jest s. Anna Szubryt, delegatka diecezjalna ds. ochrony dzieci i młodzieży w archidiecezji krakowskiej czy jedna z sióstr pracująca w Regionalnym Punkcie Konsultacyjnym dla Osób Zranionych w Kościele w Poznaniu.

W żeńskich wspólnotach od lat podejmowana jest rewizja początkowej i permanentnej formacji zakonnej – zaznaczyła prelegentka. Zwraca się uwagę na formację ludzką osób rozpoczynających życie zakonne, czyli taką, która ma prowadzić do dojrzałego przeżywania swojego człowieczeństwa, kobiecości, seksualności w strukturach życia zakonnego, a więc w kierunku formacji integralnej. Ważne jest też zwrócenie uwagi na weryfikację osób na etapie formacji początkowej.

S. Anna Papierz jest współpracownikiem Centrum Ochrony Dziecka przy Akademii Ignatianum w Krakowie, które prowadzi działalność szkoleniową w zakresie psychologicznym, pedagogicznym i duchowym w tematyce związanej z wykorzystywaniem seksualnym małoletnich. Opracowuje też i rozwija programy prewencji i wzory dobrych praktyk dla różnych środowisk duszpasterskich, formacyjnych i wychowawczych.

W ramach współpracy z COD urszulanka koordynuje m.in. pracę zespołu, który opracowuje „System prewencji wykorzystywania seksualnego osób z niepełnosprawnością”. Wiele zgromadzeń zakonnych prowadzi domy opieki społecznej dla osób z niepełnosprawnościami, siostry w różnych instytucjach pracują też z osobami z niepełnosprawnością. Prewencja w środowisku takich osób, zwłaszcza niepełnosprawnych intelektualnie, ze względu na specyfikę tej grupy, wymaga szczególnej uwagi i kompetencji. Jest to przestrzeń w dużej mierze niezagospodarowana.

Projekt zakłada opracowanie strategii prewencyjnych, polegających na przygotowaniu odpowiedniej wiedzy i umiejętności osobom zaangażowanym w opiekę nad osobami z niepełnosprawnością (broszura, scenariusze warsztatów) oraz edukacji rodziców, opiekunów, wolontariuszy i osób zajmujących się zawodowo pracą z osobami zależnymi.