Jasna Góra: konserwacja zabytkowych instrumentów muzycznych zakończona

Poznańscy konserwatorzy przywrócili blask zabytkowym jasnogórskim instrumentom muzycznym. Na stałą wystawę w Muzeum 600-lecia na Jasnej Górze powróciły ostatnie odnowione egzemplarze z unikatowej, także w skali świata, spuścizny po sławnej, działającej od połowy XVI w. do 1914r., Kapeli Jasnogórskiej. Od 2009r. kompleksową renowację całego zbioru prowadzili specjaliści z Pracowni Konserwacji Instrumentów Muzycznych Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Zbiór instrumentów liczy ponad 200 egzemplarzy. Oprócz pozostałości po dawnej kapeli, niektóre instrumenty stanowiły wotum. I tak np. gdy zespół konserwatorski natrafił na zapis, w którym była mowa, że w 1736 roku skrzypce Baltazara Dankwarta zostały przekazane jako wotum dla Jasnej Góry, postanowiono wykonać kopię takiego instrumentu.

Kopię skrzypiec Dankwarta w ciągu 2 lat wykonali Piotr Cieślak i Mirosław Baran, konserwatorzy Muzeum Instrumentów Muzycznych Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu pod przewodnictwem prof. Remigiusza Pośpiecha i w 2013 r. jako… wotum instrument trafił do jasnogórskiego muzeum.

Konserwacja, jak przyznaje Mirosław Baran, nie tylko przywróciła blask dawnym instrumentom , ale również sprawiła, że na wielu z nich można znowu zagrać. – Np. smyczki, wszystkie, mogą być użyte, oczywiście trzeba je byłoby kilka dni przed koncertem przygotować, nastroić, żeby miały odpowiednia sprężystość – wyjaśnia o. Nikodem Kilar, krajowy duszpasterz muzyków kościelnych z ramienia KEP i prezes Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska.

Poszczególne instrumenty zdezynfekowano i oczyszczono chemicznie, naprawiono też ubytki. – „Prace były różne w zależności od grup instrumentów. Mieliśmy dość duże instrumenty rozklejone, znalezione na strychu, gdzie wiadomo, że i wilgotność duża, i duże zakurzenie, więc wiele prac polegało na oczyszczeniu tych instrumentów, na ich poklejeniu. Były też ważne rekonstrukcje, w przypadku fletu prostego rekonstruowaliśmy czarę głosową, ponieważ zachowała się tylko część instrumentu” – opowiadał Piotr Cieślak, kierownik Pracowni Konserwacji Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu.

Część instrumentów po konserwacji nadaje się wyłącznie do celów ekspozycyjnych z zaleceniem, by były przechowywane w temperaturze 16-18 stopni C, w wilgotności względnej 50-60 proc.

W ostatniej odrestaurowanej grupie znalazły się głównie instrumenty z XIX w. i początku XX w.: 5 skrzypiec, 2 cytry, mandolina, kilkanaście kręglików, czyli części do instrumentów dętych kręgliki. Cytry, jak i ludowy instrument kaukaski były darami wotywnymi dla Jasnej Góry.

Na Jasnej Górze zachowała się najstarsza w skali Europy trąbka ze znakomitego warsztatu Johannesa Starka z Norymbergi, wykonana w 1693 r. Trąbka Starcka to jedyny zachowany egzemplarz w Polsce.

Choć instrument pozostawał na Jasnej Górze od bardzo dawna, dopiero podczas badań w 2007 r. okazało się, jak bardzo jest cenny. Wartość trąbki Heronymusa Starcka dla trębaczy jest tym, czym dla skrzypków skrzypce Stradivariusa. Hieronimus Starck pracował w Norymberdze, która od XVI do połowy XVIII w. była najważniejszym ośrodkiem budowy instrumentów dętych blaszanych w Europie. Ten muzyczny skarb na Jasnej Górze wypatrzył Tomasz Ślusarczyk, muzyk, zajmujący się też rekonstrukcją starych instrumentów. To jeden z zaledwie pięciu takich instrumentów zachowanych na świecie. Oprócz jasnogórskiej są to dwa instrumenty pozostające w zbiorach Museum für Regionalgeschichte und Volkskunde in Gotha w Niemczech oraz dwie trąbki znajdujące się w Historisches Museum Basel w Szwajcarii.

Wśród cennych eksponatów znajduje się także m.in. unikatowa, pochodząca z końca XVIII w. harfa zbudowana przez jednego z najważniejszych na świecie budowniczych tego typu instrumentów – Sebastiena Erarda. Przy tym instrumencie konserwacja przebiegała dwutorowo: cały mechanizm został oczyszczony – są to specjalne cięgna poruszane przez pedały, poprawione też zostały estetyczne walory, uzupełnione ubytki w rzeźbieniach, w ornamentyce a na koniec położona na nich nowa pozłota.

Jasnogórska harfa wyszła z warsztatu Sebastiena Erarda (1752-1831), francuskiego budowniczego fortepianów i harf. Był on twórcą tzw. harfy pedałowej. Mechanizm pedałowy prostej akcji pozwalał na podwyższanie dźwięku strun harfy o pół tonu. Na takiej harfie można już praktycznie zagrać każdy utwór.

Pracownia Konserwacji Instrumentów Muzycznych w Muzeum Narodowym w Poznaniu powstała po 1945 r., ma więc bogatą tradycję przywracania świetności takim zabytkom. – Do pracy przy takich instrumentach potrzebne jest doświadczenie, cierpliwość i wiedza – dodaje Mirosław Baran. Konserwator podkreślił, ze praca nad zabytkowymi instrumentami to troska o zachowanie naszej historii, dziedzictwa, to świadectwo, że już w dawnych czasach nasza muzyka, nasza kultura stała na wysokim poziomie.

O. Nikodem Kilnar przypomniał, że istnienie Kapeli było dowodem troski paulinów o piękno liturgii. Jasnogórska Kapela jako zespół instrumentalno-wokalny powstała już pod koniec XVI w. Powołana została do życia na Jasnej Górze nie tylko z uwagi na potrzeby kultu religijnego, ale także ze względów reprezentacyjnych. Kroniki jasnogórskie wspominają o okazałym przeżywaniu maryjnych uroczystości, uświetnianych występami zespołu instrumentalno-wokalnego. Nawet podczas oblężenia szwedzkiego klasztorna orkiestra grata z wieży melodie pieśni maryjnych. Uroczyście też witano przybywających na Jasną Górę dostojników duchownych i świeckich, wśród których nie brakowało polskich monarchów i wybitnych osobistości zagranicznych. Z tej racji Jasnogórska Kapela zdobyta sobie zasłużoną sławę nie tylko w Polsce.

Wszystkie spośród Instrumentów Kapeli Jasnogórskiej prezentowane są na stałej ekspozycji w Muzeum 600-lecia i są dostępne dla zwiedzających. Zakończona konserwacja zaowocuje również powstaniem katalogu instrumentów z dokładnym opisem wszystkich sekcji instrumentalnych, który ukaże się pod koniec 2019 r.