Jędrzejów: miasto planuje pomnik ku czci Żydów – dawnych mieszkańców

Projekt uczczenia pamięci Żydów – dawnych mieszkańców Jędrzejowa, zrodził się kilka miesięcy temu wskutek odkopania fragmentów żydowskich nagrobków, a odżył obecnie, gdy w lutym do burmistrza Marcina Piszczka, zwrócił się telefonicznie Omer Barak – izraelski dziennikarz, z propozycją wybudowania pomnika.

Jak mówi w rozmowie z KAI burmistrz Jędrzejowa Marcin Piszczek, odkopanych macew w pobliżu dawnego kirkutu była spora ilość, choć żydowska diaspora w Jędrzejowie wraz z domem modlitwy, była tutaj stosunkowo krótko.

Podczas prowadzenia prac w mieście kilka miesięcy temu, gościł akurat w Jędrzejowie Omer Barak – potomek rodziny żydowskiej, która w latach 30. wyemigrowała z Jędrzejowa do Izraela. Wówczas zrodził się projekt upamiętnienia pomnikiem mieszkańców żydowskich oraz ofiar zagłady.

Burmistrz uważa, że pomysł jest godny uwagi, gmina ze swej strony może pomóc w opracowaniu potrzebnej dokumentacji i w załatwieniu formalności. „Jesteśmy po wstępnych rozmowach z ambasadą Izraela. Prawdopodobnie gmina zaproponuje dwie lokalizacje pomnika” – mówi Marcin Piszczek.

Miejsce ma być związane z historią Żydów w Jędrzejowie, ale także dobrze wyeksponowane. M. Piszczek zaznacza, że chętnie usłyszałby, gdzie mieszkańcy miasta widzą miejsce dla takiego pomnika. W spisach ludności z pierwszej połowy XIX w. w Jędrzejowie nie figurował ani jeden przedstawiciel społeczności żydowskiej. Pierwsze większe grupy pojawiły się dopiero po powstaniu styczniowym.

Początki osadnictwa żydowskiego były skromne. W połowie XIX wieku Żydzi stanowili 2,6 proc. mieszkańców. Jednakże liczba starozakonnych w mieście sukcesywnie rosła. Wraz z reorganizacją administracyjną (od 1866 Jędrzejów był powiatem) – w mieście nastąpił intensywny rozwój gospodarczy i ekonomiczny. Gmina żydowska ostatecznie ukonstytuowała się w 1875 r. – tym samym Jędrzejów stał się trzecim okręgiem bożniczym w okolicy, obok wodzisławskiego i sobkowskiego. Dom modlitwy – zwany także bożniczką Wygnańskiego – został utworzony na posesji rodziny Wygnańskiego.

W 1881 r. Żydzi stanowili ok. 15 proc. społeczności miasteczka. W 1934 r. w Jędrzejowie gmina liczyła 5440 osób – swym zasięgiem obejmowała Sobków, Przesław, Mierzwin, Brzegi.

W 1939 r. mieszkało na terenie powiatu 9513 Żydów – w tym na terenie Jędrzejowa mieszkało około 3-4 tys. osób. Liczby te ulegały ciągłym rotacjom w zależności od wysiedleń Żydów z okolicznych miast lub ich zagłady w obozach koncentracyjnych. Liczba Żydów wzrosła ponownie w 1942 r. – z 3520 w marcu do 6 tys. we wrześniu, wskutek przymusowych przesiedleń.

Niemcy utworzyli getto w 1942 r. Jego likwidacja nastąpiła 16 września 1942 r., w 1943 zlikwidowano tzw. małe getto. Z ponad 4 tys. członków żydowskiej społeczności miasta, wojnę przeżyło tylko 80 osób.