Jubileusz ISKK

Spisy duchowieństwa, prowadzone w Polsce od 40 lat, pokazują, że księża diecezjalni i zakonni są obecnie nieco starsi niż w 1971 roku, ale też lepiej wykształceni – mówił prof. dr hab. Andrzej Ochocki z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego podczas jubileuszu 40-lecia Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK).

Prof. Ochocki przypomniał, że po II wojnie światowej spis duchownych przeprowadzono dopiero w 1971 roku, a opublikowano go dopiero w 1975. Zawierał on tylko informacje o księżach diecezjalnych. Sporządzenie spisu duchowieństwa diecezjalnego Sekretariat Episkopatu Polski powierzył wówczas Zakładowi Socjologii Religii Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego, którym kierował ks. prof. Witold Zdaniewicz.

Informacje o księżach zakonnych pojawiły się dopiero w kolejnym spisie, w 1979 roku, w 1985 roku dodano do spisu braci zakonnych a w 1991 roku skład Episkopatu Polski. Stopniowo też wzbogacano spisy nie tylko o daty urodzenia, miejsce zamieszkania, ale także daty święceń kapłańskich, wykształcenie, ewentualnie pracę za granicą. Ostatni spis przeprowadzono w 2011 r. (przeprowadzane były kolejno w 1971, 1975, 1980, 1985, 1990, 1994, 1997, 2001, 2005 i 2011).

Kolejne spisy duchowieństwa są bogatym materiałem do analizy rozwoju liczebnego kapłanów w Polsce, ich wieku, wykształcenia i rozmieszczenia terytorialnego. Obecnie – jak zauważył prof. Ochocki – na 10 tys. mieszkańców w naszym kraju przypada 6,3 księży diecezjalnych i 2,2 księży zakonnych, czyli ogółem – ponad 8 księży na 10 tys. mieszkańców.

Prof. Ochocki przeanalizował również wiek księży, biorąc dane z 1971 i 2011 roku. Wynika z nich, że od 1971 do 1990 roku kapłani średnia wieku kapłanów była mniej więcej stała, co oznacza, że przybywało dużo młodych. Od 1990 roku widać proces nieznacznego „starzenia się” księży, co jest odzwierciedleniem również „starzenie się” społeczeństwa.

Biorąc natomiast pod uwagę dostępne od 1997 roku dane o wykształceniu księży, widać wyraźny wzrost kapłanów z dodatkowym wykształceniem – oprócz seminaryjnego. O ile w 1997 roku 51,7 proc. księży ukończyło tylko wyższe seminarium duchowne, o tyle w 2011 roku było takich tylko 30,3 proc. Z kolei kapłanów z dodatkowymi studiami akademickimi, zakończonymi tytułem magistra czy magistra inżyniera było odpowiednio – w 1997 r. 41,9 proc., w 2011 roku 59,9 proc. Księży z tytułami naukowymi – doktora, doktora habilitowanego czy profesora – odpowiednio 6,4 proc. i 9,8 proc. To dane dotyczące księży diecezjalnych, ponieważ nie ma wcześniejszych danych księży zakonnych, które można by porównać z obecnymi statystykami.

Prof. Ochocki przedstawił też dane mówiące o miejscu pracy księży diecezjalnych i zakonnych. W 2011 roku 1675 księży diecezjalnych (czyli 6,9 proc.) pracowało w 70 krajach świata, zaś 2776 księży zakonnych (32,3 proc.) w 106 krajach świata.

Dzieło spisów duchowieństwa Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce jest źródłem wiedzy, z którego można czerpać dla pożytku społecznego i religijnego – podkreślił prof. Ochocki. – Znaczenie praktyczne tych spisów polega na ułatwieniu nawiązania bezpośredniego kontaktu z osobą duchowną, co we współczesnym świecie ma istotne znaczenie dla kształtowania wspólnot religijnych, zwłaszcza parafialnych. Wartość poznawcza natomiast wynika z możliwości dokonywania analiz długookresowych tendencji w zakresie podstawowych elementów instytucjonalnego obrazu Kościoła – dodał.

Podczas uroczystości jubileuszowych ISKK w Warszawie, wielokrotnie podkreślano zasługi dyrektora Instytutu, ks. prof. dr hab. Witolda Zdaniewicza SAC. Abp Henryk Hoser, biskup diecezji warszawsko-praskiej, wspominał księdza profesora, który dla pallotynów, w tym dla obecnego arcybiskupa, był mentorem i przewodnikiem. – Jego pracowitość była legendarna, ostatni gasił światło i pierwszy je zapalał – mówił abp Hoser.- Nigdy o nikim źle nie mówił, nigdy nie przypisywał sobie zasług, wskazując zawsze na okoliczności i współpracowników. Bez niego Instytut nie rozrósłby się i nie przetrwał 40 lat – podkreślił hierarcha.

Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego musi istnieć, jest narzędziem nowej ewangelizacji – podkreślił abp Hoser.

Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego jest kościelną instytucją naukowo-badawczą. Celem Instytutu jest prowadzenie badań naukowych i statystycznych dotyczących Kościoła katolickiego oraz upowszechnianie ich wyników.

Założony w 1972 roku jako Zakład Socjologii Religii, w 1993 roku został przekształcony w Instytut Statystyki Kościoła katolickiego (ISKK) i swoim zakresem działania obejmuje również badania socjologiczne. W tym samym roku w Sekretariacie Episkopatu Polski podpisane zostało porozumienie pomiędzy ISKK a Głównym Urzędem Statystycznym w sprawie statystyki Kościoła katolickiego i wspólnych badań społecznych. W 1994 rok Sekretariat Episkopatu Polski oficjalnie zleca instytutowi prowadzenie badań statystycznych i socjologicznych na potrzeby Kościoła zarówno w wymiarze krajowym, jak i lokalnym (diecezjalnym). W tym celu w 1996 roku przy ISKK został utworzony Ośrodek Sondaży Społecznych (OSS) OPINIA. W 2007 roku w strukturze Instytutu powołany został Zespół ds Bada Organizacji i Ruchów Religijnych (tzw. Trzeciego Sektora) Non profit in Ecclesia.