Kielce: otwarto wystawę na temat zajść antyżydowskich w 1918 r. w teatrze

Otwarcie stałej wystawy na temat zajść antyżydowskich, jakie miały miejsce 11 listopada 1918 r. w kieleckim teatrze, odbyło się 1 lipca w Instytucie Kultury Spotkania i Dialogu przy ul. Planty 7. Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach trwających w dniach 26 czerwca – 4 lipca wielodniowych obchodów 73. rocznicy pogromu kieleckiego.

Na wystawie zaprezentowane zostały unikatowe dokumenty z tamtego czasu, dotyczące antyżydowskich zajść, mających miejsce 11 listopada 1918 r. w Teatrze Polskim (obecnie Teatr im. Stefana Żeromskiego). Znajdują się wśród nich m.in. skany protokołów z posiedzenia kieleckiej Rady Miejskiej, które odbyło się 11 grudnia 1918 r., publikacji prasowych (m.in. Gazety Kieleckiej, Nowego Dziennika, Ojczyzny), odezw, manifestów, a także unikatowe zdjęcia m.in. jednej z ofiar, środowisk żydowskich, Sztabu Legionistów Polskich, komendanta Józefa Piłsudskiego oraz ówczesnych kieleckich instytucji i panoramy miasta.

Z wyeksponowanych dokumentów wynika, że w czasie zajść antyżydowskich zabito 4 osoby, a około 200 zostało rannych. Krótki opis zajść znajduje się w zaprezentowanym fragmencie Raportu Morgenthaua amerykańskiej komisji rządowej, powołanej do zbadania antyżydowskich zajść na ziemiach polskich. Komisja przebywała w Polsce od 13 lipca do 13 września. Raport opublikowano 3 października 1919 r.

„Wydarzenie miało miejsce wkrótce po opuszczeniu Kielc przez wojska austriackie. Wówczas to Żydzi, zapewniwszy sobie zgodę lokalnych władz, zorganizowali mityng w Teatrze Polskim. Celem zebrania było omówienie żydowskich aspiracji narodowych. Sala teatru była pełna. W tym czasie na zewnątrz zbierała się grupa Polaków, w większości studentów. Gdy mityng miał się ku końcowi, a w teatrze pozostawało już tylko ok. 300 osób, w poszukiwaniu broni do środka wtargnęła grupa policjantów. Chwilę później tłum cywilów wymieszany z żołnierzami wdarł się do sali i sprowadzał Żydów ze schodów. Gdy schodzili, bili ich mężczyźni ustawieni na schodach w dwóch szeregach, uzbrojeni w kije i bagnety. Po wyjściu na ulicę byli z kolei bici przez zgromadzony tam tłum. Czterech Żydów zmarło w wyniku pobicia, a wielu odniosło rany” – czytamy m.in. w Raporcie Morgenthaua.

Wystawa, ta zdaniem organizatorów, ma upamiętniać zajścia antyżydowskie, w miejscu, gdzie zaledwie 28 lat później doszło do zbrodni, którą nazwano pogromem kieleckim.

Scenariusz wystawy wymyślił Bogdan Białek. Gromadzeniem zbiorów i realizacją ekspozycji zajął się Andrzej Białek. Materiały źródłowe pochodzą ze zbiorów: Muzeum Narodowego w Kielcach, Archiwum Państwowego w Kielcach, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Witolda Gombrowicza w Kielcach, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach.

Po otwarciu wystawy, w pobliskiej klubokawiarni „Plantacja” odbyło się spotkanie z twórcami wystawy: Bogdanem Białkiem i Andrzejem Białkiem oraz z badaczem tego wydarzenia, dr. Markiem Maciągowskim, dyrektorem Ośrodka Myśli Patriotycznej i Obywatelskiej. Debatujący byli zgodni, że to niechlubne wydarzenie, nie jest jeszcze należycie zbadane przez naukowców.

Prezes Bogdan Białek wskazywał na potrzebę tego rodzaju badań, gdyż, jego zdaniem, kieleckie pogromy Żydów w 1918 i 1946 r. mają wiele wspólnych cech. Podkreślał, że występują między pierwszym pogromem a drugim wyraźne zależności i podobieństwa.

W ramach trwających obchodów73. rocznicy pogromu kieleckiego odbędą się kolejne wydarzenia. 2 lipca o godz. 18.00 rabin Alan Iser z Wydziałów Teologii Uniwersytetów Villanova i St. Joseph’s w USA wygłosi wykład na temat relacji katolicko-żydowskich w ponad 50 lat od publikacji dokumentu Nostra Aetate Soboru Watykańskiego II.

3 lipca, o godz. 18.00 odbędzie się wykład prof. Stanisława Obirka poświęcony \ roli pamięci w naszym życiu. Po wykładzie odbędzie się dyskusja o tym, czym jest dla Kielc pamięć o pogromie z 1946 roku. Czy jest nam ona potrzebna?

Wezmą w niej udział: Bogdan Białek – prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, Yaacov Kotlicki – prezes Ziomkostwa Kieleckich Żydów w Izraelu, Marek Cecuła – ceramik, artysta, projektant m.in. pomnika „Menora” poświęconego pamięci ofiar zagłady getta kieleckiego oraz nowego pomnika nagrobnego ofiar pogromu kieleckiego, ks. dr Rafał Dudała – adiunkt w Instytucie Polityki Międzynarodowej i Bezpieczeństwa UJK, rektor Kościoła Akademickiego św. Jana Pawła II oraz dr hab. Robert Kotowski – dyrektor Muzeum Narodowego w Kielcach.

Obchody 73. rocznicy pogromu kieleckiego zwieńczy Marsz Pamięci i Modlitwy, który rozpocznie się, 4 lipca, o godz. 15.15, przy pomniku „Menora” przy ulicy IX Wieków Kielc, gdzie będą miały miejsce przemówienia.

Następnie uczestnicy przejdą pod budynek dawnej synagogi (ul. Warszawska 17) a dalej pod kamienicę przy ul. Planty 7, miejsce zbrodni. Uroczystości w tym miejscu poprowadzi kielecka młodzież. Po tej części obchodów uczestnicy przejadą podstawionymi autobusami na cmentarz żydowski w Kielcach, gdzie około godz. 17.00 obchody zakończy międzyreligijna modlitwa przy grobie ofiar.

Trwający wiele godzin pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946 r. (z udziałem cywili, milicjantów, funkcjonariuszy UB i żołnierzy z różnych jednostek wojskowych) spowodował, według śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej, śmierć 37 Żydów oraz 3 Polaków. Rannych zostało 35 Żydów. W niektórych dokumentach i publikacjach liczba ofiar jest większa. W dziewięciu procesach oskarżonych zostało 38 osób.