Konferencja „Chrześcijańska koncepcja Europy i Polski w perspektywie nauczania kard. Josepha Ratzingera/Benedykta XVI (opis)

W Bydgoszczy został zainaugurowany cykl seminariów nt. działalności naukowo-badawczej kard. Ratzingera i Benedykta XVI. W wydarzenie wpisała się międzynarodowa konferencja „Chrześcijańska koncepcja Europy i Polski w perspektywie nauczania kard. Josepha Ratzingera/Benedykta XVI”.

W murach Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej swoje wystąpienia zaprezentowali m.in. kard. Tarcisio Bertone (emerytowany Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej), dr Christian Schaller (redaktor Opera Omnia – dzieł wszystkich kard. J. Ratzingera/Benedykta XVI i dyrektor Instytutu Papieża Benedykta XVI w Regensburgu), prof. Grzegorz Kucharczyk (PAN Poznań) oraz ks. prof. Waldemar Chrostowski (UKSW Warszawa, laureat Nagrody Ratzingera 2014).

„Chrześcijaństwo od samego początku chciało przemawiać głosem rozumu i – by tak rzec – zmuszać rozum do pracy, przywrócić go jemu samemu, obdarzając słaby rozum wewnętrzną siłą” – tymi słowami kard. Josepha Ratzingera, które wypowiedział w jednym z wywiadów dla Katolickiej Agencji Informacyjnej w lipcu 2004 roku, przywitała uczestników konferencji rektor i prof. Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej Helena Czakowska. Według rektor, kard. Ratzinger w swoich licznych dziełach, jako wizjoner oraz naukowiec, stara się pomóc znaleźć odpowiedź na pytanie: jak żyć i jak akceptować naszą teraźniejszość.

Podczas wystąpień współorganizatorów i zaproszonych gości głos zabrał prezydent Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy Roman Czakowski, który wręczył pamiątkowe medale uczelni. Otrzymali je: emerytowany Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone, szefowa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Beata Kempa oraz prymas Polski abp Wojciech Polak.

Swoje przesłanie do uczestników wydarzenia skierował sam papież senior Benedykt XVI. „Korzystam z okazji, aby podziękować Wam bardzo serdecznie za ogrom pracy, jaką wykonujecie, aby uczynić znanym w Polsce moje dzieło i moją teologiczną myśl. Wiecie, że nigdy nie chodziło mi o to, aby rozwijać własną osobistą teologię, lecz że po prostu chciałem służyć wierze Kościoła i jej rozumieniu w naszych czasach”.

Biskup ordynariusz Jan Tyrawa wyraził swoją radość, że w murach bydgoskiej uczelni został podjęty tak szeroki temat. Dodał, że wydawane dzieła kard. Josepha Ratzingera i papieża Benedykta XVI są wielkim świadectwem, które warto poznawać i zgłębiać.

„Jestem przekonany, że obecne spotkanie przyczyni się do pogłębienia wiedzy o fundamentalnej roli Kościoła katolickiego w historii i współczesności naszej ojczyzny i całego kontynentu” – napisał w swoim przesłaniu Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej dr Andrzej Duda. „W kontekście gwałtownych przemian społeczno-politycznych w Europie w ostatnim czasie, temat podjęty podczas konferencji wpisuje się doskonale w aktualną dyskusję o tożsamości Starego Kontynentu” – napisał Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki.

1 marca 2010 roku z woli Ojca Świętego została powołana Fundacja Watykańska Josepha Ratzingera-Benedykta XVI. Jej celem jest publikowanie, rozpowszechnianie oraz zgłębianie dzieł ks. prof. Josepha Ratzingera. Fundacja realizuje swoje zadania głównie poprzez promowanie wiedzy i studiów z zakresu teologii, organizowanie i wspieranie konferencji o wysokiej randze naukowej i kulturowej oraz nagradzanie naukowców wyróżniających się w dziedzinie publikacji i badań naukowych.

Pierwsza konferencja naukowa Fundacji zorganizowana we współpracy z Kujawsko-Pomorską Szkołą Wyższą odbyła się w Bydgoszczy w 2011 roku. Wydarzenie, którego myślą przewodnią stały się słowa „Pielgrzymi prawdy, pielgrzymi pokoju. Dialog kultur, cywilizacji, religii w dobie globalizacji” wpisało się w problematykę dialogu międzyreligijnego w kontekście 25. rocznicy spotkania św. Jana Pawła II z przedstawicielami religii świata w Asyżu.

Jednym z doniosłych owoców tej konferencji, która zgromadziła ponad 100 referentów z 32 uczelni, instytucji polskich i zagranicznych, była decyzja Ojca Świętego Benedykta XVI o utworzeniu w Polsce Centrum Studiów Ratzingera. Jego uroczystego otwarcia dokonał 11 czerwca 2012 roku Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone. – Papież Benedykt XVI jeszcze jako kard. Ratzinger postawił w 1999 roku zasadnicze pytanie: czym jest Europa? I wciąż zaprasza nas do wspólnej refleksji, byśmy potrafili na to pytanie odpowiedzieć. Kardynał Ratzinger wielokrotnie zwracał uwagę, że Europa mimo swojego rozkwitu, sławy, zaczyna być pusta – szczególnie duchowo. Stąd potrzeba głębokiej refleksji nad tożsamością Starego Kontynentu – powiedział dyrektor centrum prof. KPSW ks. dr Mariusz Kuciński.

„Najgłębszy fundament jedności przyniosło Europie i umacniało ją przez wieki chrześcijaństwo” – powiedział za św. Janem Pawłem II abp Wojciech Polak. Prymas Polski życzył prelegentom i uczestnikom konferencji, aby refleksja, która dotyczy myśli kardynała Ratzingera – Ojca Świętego Benedykta XVI na temat chrześcijańskiej koncepcji Europy i Polski pozwoliła powrócić do tych fundamentów, które zwłaszcza w tym czasie przemian, mogą stać się nadzieją na przyszłość. – O takiej przecież nadziei właśnie przypominał nam kard. Ratzinger, gdy pisał kiedyś, że „Europa stała się wyrazem tego, co jednoczy, co wspólne, co poprzedza podziały i nigdy nie może być przez nie całkowicie usunięte. I dodawał, że synonim pokoju i pojednania: to jest wielkość i pozytywna strona doświadczenia Europy w naszej epoce”. Może właśnie wobec wszystkich dzisiejszych trudności, które przeżywa Europa, trzeba nam do tego wracać i o tym pamiętać – zakończył prymas Polski.

„Benedykt XVI zrealizował w pełni polecenie dane św. Piotrowi, aby umacniał braci w wierze” – powiedział w Bydgoszczy kard. Tarcisio Bertone. Emerytowany Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej wygłosił wykład „Od Papieża Benedykta XVI do Papieża Franciszka: ciągłość i rozwój w działalności duszpasterskiej i dyplomatycznej”. – Długie lata posługi w Stolicy Apostolskiej, a będzie to już prawie 40, dają mi możliwość obserwacji owej rzeczywistości ze szczególnej pozycji, dzięki czemu mogę być naprawdę świadkiem – powiedział. Według kard. Tarcisio Bertone, aby mówić o dwóch ostatnich papieżach, należy cofnąć się nieco w czasie. Gość międzynarodowej konferencji nawiązał tym samym do słów, które zapisał w swojej książce „Wielkie serce” zamierzonej jako hołd złożony wobec Jana Pawła II. – Szczególnie w pamięci utkwiła mi scena, kiedy umierający papież Jan Paweł II wezwał do siebie swego współpracownika i przyjaciela − kard. Ratzingera na ostatnie pożegnanie. Nie padło nimi żadne słowo, w owej chwili obaj spoglądali na siebie intensywnie, w głębi modlitwy i absolutnej jedności serc – mówił.

Kardynał dokonał relektury pontyfikatu Benedykta XVI, który – jak dodał – „przewidział pewne reformy papieża Franciszka”. Jedno z poruszonych zagadnień brzmiało: Benedykt XVI i Europa. Jak podkreślił emerytowany Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej, Benedykt XVI od samego początku skupiał się w swym nauczaniu na sytuacji w Europie. Wypominał jej zaawansowaną sekularyzację, zapominanie o korzeniach chrześcijańskich i zacieranie obecności Boga – zarówno w osobistym życiu ludzi, jak i w życiu publicznym.

Innym znaczącym filarem pontyfikatu Benedykta XVI – według kard. Tarcisio Bertone – było dążenie do oczyszczenia Kościoła „brudów”, tak „aby był on bardziej zjednoczony, bardziej święty i bardziej czysty”. – Mimo wszystko wiedział, że Kościół nie jest i nigdy nie będzie Kościołem idealnym, dlatego że jest to niezgodne ze słabością ludzkiej natury zranionej przez grzech i może przeciwdziałać powszechnej woli zbawczej Boga, który obejmuje całość ludzkości, także grzesznika – dodał.

Kolejne punkty wystąpienia obejmowały takie zagadnienia, jak rola informacji i dialogu międzykulturowego, reforma Kurii Rzymskiej czy wiara i fundamentalne wartości ludzkie. – Dziedzictwo, które pozostawił po sobie papież Benedykt XVI po ośmiu latach pontyfikatu jest szczególnie bogate w kilku aspektach: teologicznym, antropologicznym, duchowym, a nawet prawnym, jednak moim zdaniem na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że Benedykt XVI zrealizował w pełni polecenie dane św. Piotrowi, aby umacniał braci w wierze. Czynił to zawsze z najwyższą godnością języka i skuteczną zdolnością perswazji. Ów papież wprowadził dyskurs o wierze do księgarni świeckich, czego przykładem może być 8 milionów sprzedanych egzemplarzy trylogii „Jezus z Nazaretu”, wydanej w 163 krajach – wskazał.

Mówiąc o przekazywaniu świadectwa od Benedykta XVI do Franciszka, kard. Tarcisio Bertone przyznał, że nie dostrzega żadnych różnic w nauczaniu moralnym obu papieży. Jest jednak jasne, że różni ich odmienne podejście duszpasterskie „wobec sytuacji naszych czasów i wyzwań, stawianych przez dominującą kulturę”. – Według papieża Franciszka, Kościół powinien zapewnić dzisiejszemu człowiekowi podstawy doktryny wraz z darem Bożego miłosierdzia. Innymi słowy, wobec ludzkich problemów należy szukać takich odpowiedzi, które byłyby zrozumiałe nawet dla najprostszych wiernych, bez skupiania się na kwestiach, które zakładają już dojrzałą wiarę. Widzimy zatem, że papież Franciszek rozpoczął nowy dialog ze społeczeństwem, a na polu moralnym, uskutecznia duszpasterstwo przebaczenia i nadziei, jednakże bez utraty poczucia grzechu – mówił.

Kardynał dostrzegł także znaczenie encyklik społecznych, które są źródłem kształtowania kultury Kościoła, stając się konkretnym przedmiotem refleksji, tematem do przyswojenia i wcielania w praktykę. Według niego, czymś ważnym są również zmiany organizacyjne i stały przekaz słowa Bożego.

W wystąpieniu kardynała była również mowa o rozwoju legislacji w kwestii nadużyć seksualnych. Jako przykład przywołał przepisy dotyczące tzw. „ciężkich przestępstw”, do których zalicza się pedofilię. – Chcę w tym momencie wyraźnie i jasno powiedzieć: według mnie Kościół interweniował w tej sprawie w sposób stopniowy, ale wyraźny i zdecydowany – powiedział.

Poruszając kwestie zainteresowania przemianami społecznymi, kard. Tarcisio Bertone podkreślił, że w najnowszej historii coraz częściej dochodzą do głosu opinie ludzi którzy – być może z odrobiną powierzchowności – twierdzą, że w czasie pontyfikatu Benedykta XVI, a także już Jana Pawła II pojawił się rozłam w tradycyjnym stanowisku Kościoła wobec niektórych kwestii społecznych i moralnych oraz rozdźwięk między poglądami a praktyką wierzących katolików na całym świecie, których liczba sięga 1 miliarda 200 tysięcy. – Pośród przykładów można wymienić antykoncepcję, rozwody, święcenia kobiet, moralność (lub niemoralność) związków homoseksualnych, celibat duchowieństwa itd. Niektórzy obserwatorzy wskazują, że papież Franciszek próbuje otworzyć nowe przestrzenie, nie rezygnując jednak z tradycyjnego stanowiska Kościoła, co ukazuje ostatni Synod Biskupów na temat rodziny – powiedział.

Emerytowany Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej jest zdania, że sposób, w jaki emerytowany papież Benedykt XVI służy Kościołowi dzisiaj, polega przede wszystkim na otaczaniu modlitwą i braterskim wsparciem swego następcy, Franciszka.

„Wiara jest w nowoczesnym świecie «stróżem wrażliwości na prawdę»” – powiedział dyrektor Instytutu Papieża Benedykta XVI w Regensburgu dr Christian Schaller. Redaktor Opera Omnia – dzieł wszystkich kard. J. Ratzingera/Benedykta XVI – przywołał artykuł „Chrystus i współczesny świat”, odnoszący się do konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”. Zostaje w nim podkreślona misja Kościoła i Soboru, aby na nowo rozważyć i obwieszczać niewzruszoną prawdę wiary. – W ramach tego tekstu Ratzinger stawia pytanie: „Czym jest świat?”. Najpierw świat ukazuje się jako coś, co człowiek zastaje, jako ten, który nie podlega zdolności człowieka do kształtowania. Dla nas w wierze oznacza to przekonanie, że świat jest dziełem Boga, który stworzył go z ogromnej miłości, jako wyraz swojej wewnętrznej, swoistej komunikacji. Jednak jest oczywiste, że w naszych czasach „świat” nie jest już tylko stworzeniem. Wciąż mamy do czynienia ze światem, który człowiek ukształtował i na którym odcisnął swoje piętno – mówił.

Dla Josepha Ratzingera – jak zauważył – jest zrozumiałe, że nie może dojść ani do negowania i demonizacji ani do bezkrytycznej gloryfikacji ludzkich osiągnięć. Decydujące kryteria nie leżą w wykonalności, w czystym utylitaryzmie, lecz w przekonaniu, że „stworzenie-człowiek” odnajduje swoje znaczenie wpisane w jego pochodzenie od Boga, co pozwala wyjaśnić zarówno kwestie etyczne, a także związek wiary i rozumu jako dwóch wymiarów, które korygują się nawzajem w człowieku. – Wymieniona zostaje jeszcze jedna uwaga. To, jak bardzo złożony i jednocześnie chwiejny jest stosunek człowieka do świata/nowoczesności, staje się wyraźne dopiero wtedy, gdy postrzega się człowieka i świat jako dwa obce, wrogie, niepowiązane ze sobą wymiary. Jednakże człowiek to świat. I ma on możliwość opowiedzieć się przeciw wymiarowi boskiemu, a za wymiarem światowym – dodał.

Doktor Christian Schaller przypomniał, że w swoim kazaniu na otwarcie konklawe kard. Joseph Ratzinger nawiązał do „dyktatury relatywizmu”. – W takim programowym negowaniu transcendencji leżą niebezpieczeństwa, które da się wyczytać z doświadczeń historii: ubóstwienie człowieka doprowadziło do nietolerancji i totalitaryzmu, prawo silniejszego zastępuje chrześcijański obraz człowieka. Moderna/nowoczesność chętnie prezentuje pojęcie rozumu jako szlachetny wariant agresywnego myślenia antykościelnego, które wprawdzie pozostawia Kościołowi pewną niszę w świecie, jednak tylko w małej subiektywno-prywatnej przestrzeni, która ma rację bytu jedynie jako subkultura – mówił.

Według ks. prof. Waldemara Chrostowskiego z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Benedykt XVI pragnął takiej Europy, która zaczęła się urzeczywistniać wkrótce po roku 2000, kiedy ustąpiły bariery polityczne, kiedy zaczęły się również wyrównywać rozmaite dysproporcje społeczne i kulturowe. – Dało się także dostrzec swoistą jedność chrześcijaństwa, jedność Kościoła, możliwą do osiągnięcia głównie dzięki świadomości, że Europa stanowi jedną wielką rodzinę narodów – nie tylko złączonych ze sobą wspólną przeszłością, zakorzenionych w jednej kulturze chrześcijańskiej, ale także mających przed sobą wspólną przyszłość – powiedział. Kapłan stwierdził, że ten obraz Europy uległ w ostatnich latach, niestety, poważnemu pęknięciu, co ma związek ze zmianami sytuacji politycznej, społecznej, kulturowej, spowodowanymi głównie przez bardzo silną migrację ludności muzułmańskiej, która została na dobre dopiero zapoczątkowana, natomiast jej końca nie widać.

Sesja plenarna została ubogacona sześcioma panelami tematycznymi. Współorganizatorami konferencji byli: Fundacja Watykańska Josepha Ratzingera-Benedykta XVI/Centrum Studiów Ratzingera, Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy, Diecezja Bydgoska, Kujawsko-Pomorski Urząd Marszałkowski, Urząd Miasta w Bydgoszczy oraz Instytut Papieża Benedykta XVI w Regensburgu.

Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli m.in.: Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, prymas Polski abp Wojciech Polak, ordynariusz bydgoski bp Jan Tyrawa, metropolita krakowski kard. Stanisław Dziwisz, marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki, prezydent Bydgoszczy Rafał Bruski, prezydent Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy Roman Czakowski, a medialny – Przewodnik Katolicki i Katolicka Agencja Informacyjna.