Kościół od wieków wzywa do troski o przyrodę

Wydawać by się mogło, że temat ochrony środowiska pojawił się w nauczaniu Kościoła dopiero w XX wieku. Oczywiście ojcowie Kościoła nie używali znanych nam dziś pojęć takich jak ekologia czy klimat, jednak już w starożytności i średniowieczu możemy dostrzec troskę o całe stworzenie oraz wskazanie odpowiedzialności człowieka za ten dar, który otrzymał od Stwórcy.

Odciski palców Boga w słońcu, ziemi, w ludziach i aniołach

Słusznie Ojcowie Kościoła kojarzą nam się z głęboką refleksją nad Pismem Świętym. To właśnie opisy stworzenia świata, a najbardziej myśl o tajemnicy wcielenia Przedwiecznego Słowa, czyli radykalnym wejściu Boga w stworzenie, wzbudzały nie tylko zachwyt i naturalne wychwalanie Pana, ale i poczucie odpowiedzialności za świat, w którym żyjemy. 

Św. Klemens z Aleksandrii (ok. 150-212) zachęcał chrześcijan, by rozważali “odciski palców Boga” w całym kosmosie – słońcu, ziemi, w ludziach i aniołach. Ta biblijna myśl, przypomniana chociażby przez św. Pawła, że w stworzeniu można poznać Stwórcę i Jego mądrość, towarzyszyła wielu wczesnochrześcijańskim pisarzom. Wielki św. Augustyn uczył, że wszelkie piękno jest naśladowaniem Najwyższego Piękna – kontemplacja piękna prowadzi do kontemplacji Źródła wszelkiego piękna, do poznania i umiłowania Stwórcy. 

Pustelnicy chrześcijańscy, jak św. Antoni Wielki, właśnie w odludnej przestrzeni, poza stworzonymi przez ludzi miastami, szukali kontaktu z Bogiem i wyciszenia, a przyroda swoim pięknem i rytmem sprzyjała kontemplacji. Wspólnoty monastyczne, jak te założone przez św. Benedykta, również cechowały się życiem w harmonii z przyrodą i troską o ziemię. Rozumienie stworzenia jako daru Boga stanowi naturalną konsekwencję wezwania do troski i odpowiedzialności za niego. 

Nasi bracia mniejsi 

Ze średniowiecznych wielkich postaci z ekologią słusznie kojarzy nam się św. Franciszek z Asyżu i jego piękne, pełne wrażliwości wychwalanie Stwórcy. Założyciel franciszkanów jest jedną z najważniejszych postaci w historii Kościoła, jeśli chodzi o dobre relacje z przyrodą. Znany jako „brat mniejszych stworzeń”, wskazywał, że każda istota, od zwierząt po rośliny, jest naszym „bratem” i „siostrą”, ponieważ pochodzi od tego samego Stwórcy. Jego „Pieśń słoneczna” to hymn uwielbienia Boga za stworzenie, w którym natura jest nie tylko tłem, ale pełnoprawnym uczestnikiem Bożego planu, która ma wręcz udział w wychwalaniu Pana. 

Jednak i dominikanom ta wrażliwość nie była obca. U największego teologa średniowiecza, św. Tomasza z Akwinu, znajdziemy wiele inspiracji do troski o świat stworzony. On konkretnie wskazywał, że człowiek, jako stworzenie rozumne, jest odpowiedzialny za stworzony świat.

Powrót do harmonii 

Nieprzypadkowo papież Franciszek przywołuje jego myśli w swojej ekologicznej encyklice “Laudato si”: Papież Franciszek w “Laudato Si”: “Cały wszechświat, z jego różnorodnymi relacjami, najlepiej ukazuje niewyczerpane bogactwo Boga. Święty Tomasz z Akwinu stwierdził mądrze, że wielość i rozmaitość «jest dziełem zamysłu pierwszego Twórcy – Boga», który chciał, aby «czego nie dostaje jednemu, dla przedstawienia dobroci Bożej, z drugiego można było uzupełnić», ponieważ Jego dobroć «nie może być wyczerpująco przedstawiona przez jedno stworzenie». Dlatego musimy uchwycić różnorodność rzeczy w ich wielorakich relacjach. Wówczas lepiej rozumiemy znaczenie i sens każdego stworzenia, jeśli je podziwiamy w całości planu Bożego”. Ta harmonia w stworzeniu nie tylko wzbudza podziw i pociąga do kontemplacji, ale jest też wyzwaniem do troski o nią. Etyka Tomasza z Akwinu jest ponadczasowa – u niego znajdziemy wprost chociażby walkę z konsumpcyjną mentalnością. 

W Kościele od starożytności poruszano kwestie związane z troską o przyrodę, choć często czynił to w kontekście szerszej refleksji teologicznej i moralnej nad miejscem człowieka w świecie stworzonym przez Boga. Ojcowie Kościoła, czy najważniejsi średniowieczni myśliciele poprzedzili współczesne nauczanie papieskie. Ukazują oni, że chrześcijańska troska o środowisko wynika z głębokiej wiary w to, że cały świat materialny jest darem Bożym, o który człowiek ma obowiązek się troszczyć. Obecnie te tradycja są tak samo aktualne i zapraszają nas do miłości, a więc również odpowiedzialności wobec świata stworzonego.