Jak dziś mówić o papieżu? Rozmowa z dyrektorem Instytutu Jana Pawła II

O działalności Instytutu Jana Pawła II KUL, coraz większej aktualności nauczania papieża Wojtyły oraz o tym, jak docierać do młodych – mówi w wywiadzie dla KAI ks. prof. Marek Słomka, dyrektor Instytutu Jana Pawła II KUL.

Alina Petrowa-Wasilewicz (KAI): Otwieram strony Instytutu Jana Pawła II KUL. Cel jego działań ujęty jest w czterech punktach: nienaruszalność życia, godność małżeństwa i rodziny, niezmienność i powszechność norm moralnych, etyka społeczna. Dlaczego spośród bogatej i wielowątkowej spuścizny Jana Pawła II właśnie te zagadnienia twórcy placówki uznali za najważniejsze?

Ks. prof. Marek Słomka, Instytut Jana Pawła II, KUL: Wszystkie wymienione przez panią tematy są na bieżąco realizowane. Instytut istnieje od ponad czterdziestu lat i w naszej działalności zajmujemy się całokształtem dziedzictwa Jana Pawła II. Jednak te cele, wymienione jako podstawowe, były w centrum uwagi Karola Wojtyły, także przed wyborem na następcę św. Piotra. Dla przykładu, w maju tego roku gościnne wykłady w ramach „Karol Wojtyła Memorial Lectures” miał u nas prof. Jove Jim Aguas z Uniwersytetu św. Tomasza w Manili, który pomagał nam zrozumieć aktualność nauczania Jana Pawła II, dotyczącego małżeństwa i rodziny. Wymienione zagadnienia są ponadczasowe, nie tracą na aktualności w każdych okolicznościach i wciąż nam towarzyszą, bo są fundamentalne.

KAI: Czy nie jest to także znak, że właśnie te tematy – świętość życia, małżeństwo i rodzina, nienaruszalność norm moralnych – są szczególnie palącymi zagadnieniami w naszej epoce, że potrzebujemy właśnie tego aspektu nauczania papieskiego?

– Sformułowałbym to nieco inaczej: w Janie Pawle II widzimy proroka. Nie tylko tego, który doskonale czuł, co jest istotne dla człowieka tu i teraz, dla poznania osoby ludzkiej w chwili bieżącej. Odczytujemy także to, co Jan Paweł II chciał nam przekazać w aspekcie proroczym, w tym, co jest ważne także na przyszłość. Okazuje się, że to, co podkreślał 25 czy 40 lat temu jest dziś aktualne.

KAI: Czy papieskie przesłanie nie jest dziś wręcz bardziej aktualne niż wówczas, gdy je głosił? Nie dotyczy to tylko aborcji, ale wszelkich manipulacji życiem, gender, zmiany płci, gdy jest ona wyłącznie subiektywną oceną zagubionego nastolatka, nie autentyczną dysforią? On jest prorokiem coraz bardziej aktualnym?

– Prorocze słowa Jana Pawła II należy odczytywać w sposób twórczy, zwłaszcza że żyjemy w czasach szybkich przemian kulturowych. Sądzę, że Jan Paweł II nie życzyłby sobie biernego kopiowania jego myśli. Zresztą kiedyś, w doniosłym dokumencie o relacji religia – nauka, skierowanym do Dyrektora Obserwatorium Watykańskiego, powołując się na Akwinatę podkreślił, że korzystając ze wspaniałego dorobku chrześcijańskiego dawnych lat, należy dążyć do tego, by było to twórcze i wciąż aktualizowane w kontekście bieżących realiów.
Odnosząc to do głównych zagadnień badanych w naszym Instytucie, poczynając od obrony życia, należy na przykład uwzględnić nie tylko kwestię prawa antyaborcyjnego, o co od lat się upominamy, ale również obronę ludzkiego życia na każdym jego etapie, także w wymiarze społecznym. Przecież ta kwestia, aktualnie odczytywana, ma również odniesienie do tego, co dzieje się za naszą wschodnią granicą. Jesteśmy przerażeni skalą okrucieństwa i deprawacji rosyjskich najeźdźców i zarazem bronimy życia setek, tysięcy braci i sióstr z Ukrainy, którzy do nas przybywają. Naszą powinność widzimy właśnie w kluczu obrony godności człowieka i promocji życia. Pomagamy nie tylko w porywie serca i ludzkim odruchu, ale także ze względu na nasze chrześcijańskie korzenie, ukazywane z mocą przez Jana Pawła II.

KAI: Co poza ściśle naukowymi sesjami, wydarzeniami i pracami badawczymi mogłoby zainteresować zwykłych odbiorców? Jest „Ethos”, znakomite pismo, dorobek Instytutu jest ogromny.

– W tym roku obchodzimy 25-lecie publikacji encykliki „Fides et ratio”. Dla nas jest to okazja nie tylko do ponownego przeczytania tego ważnego dokumentu, ale ukazania go także w szerszym kontekście, czyli zrozumienia w perspektywie historii relacji między wiarą i rozumem oraz nawiązania do współczesnego ujęcia relacji między nauką i religią.

Od początku tego roku kalendarzowego na comiesięczne konwersatoria zapraszaliśmy reprezentantów myśli chrześcijańskiej w tym zakresie. Zresztą ukazywanie komplementarności wiary i rozumu to także misja KUL. Swoje wystąpienia na konwersatoriach mieli wybitni znawcy tej problematyki z naszej uczelni: prof. Agnieszka Kijewska, prof. Piotr Gutowski, prof. Przemysław Gut. Wywiązywały się bardzo interesujące dyskusje, dotyczące samej encykliki i wychodzące szerzej – co dziś możemy powiedzieć na ten temat, co chciałby przekazać nam Jan Paweł II, jakie są istotne wyzwania w tym zakresie. Spoza KUL miał wykład prof. Adam Grzeliński z UMK, który ukazywał jakie było podejście do interesującego nas zagadnienia w XVIII i XIX w. W tym roku zaplanowany jest jeszcze m.in. wykład ks. prof. Adama Świeżyńskiego z UKSW.

KAI: Właśnie w tych wiekach wykopano przepaść między wiarą i rozumem…

– Bywało różnie. Odnosimy dziedzictwo historii do dzisiejszych czasów. Chcemy pokazać dorobek Jana Pawła II na tle historii oraz podkreślić ilu ważnych dziedzin i aspektów dotyka encyklika „Fides et ratio”. Mamy jeszcze drugi ważny projekt, zaplanowany na październik. Będzie to międzynarodowa konferencja naukowa, poświęcona temu dokumentowi i problematyce. Przyjadą m.in. prelegenci ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, Wielkiej Brytanii, Izraela, a także z różnych polskich ośrodków akademickich. Pierwszy dzień tej konferencji będzie miał charakter ściśle naukowy.

KAI: Proszę wymienić kilka nazwisk.

– Z St. Paul w Minnesocie przyjedzie prof. Paul Gavrilyuk, który pracuje tam na uniwersytecie św. Tomasza oraz zajmuje się problematyką na styku teologii i filozofii. Ma w swoim dorobku bardzo dobre publikacje nawiązujące do myśli patrystycznej. Publikuje także teksty z zakresu duchowości, a jedna z jego książek przetłumaczona na język polski. Nota bene, Gavrilyuk jest też założycielem bardzo prężnie działającej fundacji „Rebild Ukraine”, co podczas jego pobytu w Lublinie będzie okazją do rozwinięcia pomocy Ukraińcom. Z King’s College w Londynie przyjedzie prof. Zita Toth, która jest specjalistką od relacji wiary i rozumu w tradycji franciszkańskiej. Z uniwersytetu w Hajfie przybędzie prof. Samuel Lebens, który pokaże jak te dziedziny – wiara, rozum, prawda – są rozumiane przez filozofię i teologię żydowską. Z City University of New York przyjedzie Prof. Elise Crull, a z University of New Brunswick w Kanadzie prof. Robert Larmer. W pierwszym dniu konferencji będziemy też mieli wystąpienia innych znakomitych reprezentantów teizmu chrześcijańskiego – prof. Williama Haskera, który zajmuje się tzw. otwartym teizmem oraz prof. Johna Haughta, który znany jest między innymi z tego, że na forum publicznym skutecznie odpiera zarzuty i argumenty tzw. nowych ateistów. Opublikował wiele wspaniałych książek i uczestniczył w licznych debatach, w których polemizował z Dawkinsem czy Hitchensem. Haught ma już swoje lata i problemy ze zdrowiem, ale obiecał, że jeśli nie będzie mógł pozwolić sobie na podróż przez ocean, przeprowadzi wykład on line. Całość stanowi bardzo obiecujący program, który skupi grono niezwykle cenionych badaczy.

Poza wykładami planujemy interesującą dyskusję dotyczącą problematyki cudów – tematu nośnego, na styku wiary i rozumu, religii i nauk przyrodniczych. Chcemy pokazać jakie kontrowersje wywołują zjawiska, które są trudne do wyjaśnienia z naukowego punktu widzenia. Obrady będą toczyć się po angielsku, ale zapewnimy tłumaczenie symultaniczne.

KAI: To jednak konferencja dla specjalistów…

– Dlatego drugiego dnia konferencji obrady adresujemy do innego odbiorcy. Tak, zasadnicze pytanie, które wraca jak bumerang, to: Co zrobić, by dotrzeć z nauczaniem papieskim do młodego pokolenia? Władze naszego Uniwersytetu usilnie zabiegają o to, by szukać dróg dotarcia do młodych, wychodzić do nich.

Od wielu tygodni współpracujemy z reprezentantami szkół średnich w Lublinie, przygotowując kolejne punkty programu drugiego dnia naszej konferencji. Będziemy się zastanawiać z nauczycielami i młodzieżą, z jakich powodów Jan Paweł II może być dziś atrakcyjny. Pokażemy, że jesteśmy otwarci na dyskusję i słuchanie kontrargumentów.

KAI: To właśnie wśród młodzieży szerzy się potworny hejt wobec Jana Pawła II, obrzydliwe szyderstwa, bluźnierstwa, „odjaniepawlanie”…

– Dialog z młodzieżą będzie animował prof. Jacek Wojtysiak z naszego uniwersytetu, który potrafi zaciekawić treścią i formą przekazu. Poza tym, będziemy mieli debatę oksfordzką, przygotowaną przez samą młodzież. Ta debata będzie nawiązywała do nośnych elementów dorobku Jana Pawła II, które są bardzo ważne dla współczesnej młodzieży. Omówione zostaną takie zagadnienia jak miłość, solidarność czy wolność i zostawiamy to w dużej mierze w rękach młodego pokolenia. Nie można tracić nadziei, że te wartości młodzież uznaje za swoje.

Organizujemy też grę miejską dla uczniów szkół średnich. Obejmie ona miejsca związane z wieloletnią obecnością Jana Pawła w Lublinie, który był dla niego ważnym miejscem. Pod kuratelą sekretarza naszego Instytutu, dra Tomasza Górki, przygotowywane jest to wydarzenie, które znajdzie zwieńczenie na KUL, gdy zostaną rozdane nagrody zwycięzcom. Do przygotowań włączyliśmy Stowarzyszenie Pedagogów „Natan”, które działa bardzo prężnie. To są ludzie, którzy doskonale wiedzą, co zrobić, żeby taka gra była przystępna i atrakcyjna dla odbiorców. Warto podkreślić, że w naszym regionie jest bardzo wiele przychylnych Papieżowi – Polakowi środowisk i osób, także w świeckich instytucjach. Wiemy też, że w szkołach im. Jana Pawła II dyrektorzy i nauczyciele borykają się często z dylematami, jak dziś przekazać papieskie nauczanie. Chcemy im nieco pomóc. Zwieńczeniem konferencji będzie występ teatru ITP, który wystawi „Sztukmistrza”, spektakl na podstawie powieści Isaaca Bashevisa Singera, pt. „Sztukmistrz z Lublina”. Organizując środki na konferencję, znaleźliśmy stosowne wsparcie, by przełożyć dialogi sztuki na język angielski, by uczestnicy konferencji nie znający języka polskiego mogli śledzić tekst na specjalnych ekranach.

KAI: Czy młodzież jest tym zainteresowana i czy jest szansa dotarcia do tik-tokowych odbiorców?

– Rzecz jasna, nie czarujemy rzeczywistości i wiemy jakie są wyniki badań socjologicznych, choć one pokazują wielowymiarowość sytuacji. Nie lekceważąc trudności, o których pani mówi, nie lękałbym się dać duży kredyt zaufania temu pokoleniu, wśród którego są ludzie twórczy, poszukujący, których nie można łączyć z wizją jakiejś nadchodzącej katastrofy. Nie lękałbym się nawet powiedzieć, że gdy chodzi o relację młodych ludzi do papieża – Polaka, przy otwartym i szczerym postawieniu sprawy oraz mądrym zaangażowaniu osób towarzyszących młodzieży – rodziców, duszpasterzy czy nauczycieli – możemy otrzymać efekty lepsze niż zakładamy w czarnych scenariuszach.

KAI: Na początku sierpnia zaczęły się w Lizbonie kolejne Światowe Dni Młodzieży, które powstały z inspiracji i natchnienia Jana Pawła II i są także świadectwem żywotności jego dziedzictwa.

– Trwanie tej inicjatywy i przejęcie jej przez kolejnych papieży, Benedykta, obecnie papieża Franciszka, potwierdza, jak potrzebne i „trafione” jest to przedsięwzięcie. Oczywiście są inne ważne przejawy duchowości młodzieży, choćby te z Taizé, czy uzewnętrzniane na szlakach św. Jakuba. Gdy popatrzymy, ile się tam młodych osób gromadzi, to budzi nadzieję.

Długofalowe oddziaływanie Jana Pawła II widać także w ciągłości innych istotnych elementów życia Kościoła, podejmowanych konsekwentnie także przez jego następców. Na przykład ożywiony przez niego dialog międzyreligijny, którego symbolem pozostaje pamiętne spotkanie w Asyżu, jest kontynuowany i twórczo rozwijany kolejnych papieży, choćby w kontekście troski o stworzenie. Zresztą franciszkański duch Asyża jest także na wskroś ekologiczny.

KAI: Czym dla Księdza Profesora jest kierowanie Instytutem?

– Nie spodziewałem się, że otrzymam propozycję objęcia funkcji kierowania Instytutem, który jest częścią Wydziału Filozofii KUL. Od początku widzę wielki walor i znaczenie tego ośrodka, założonego przez ks. prof. Tadeusza Stycznia, z inicjatywy Jana Pawła II. Dziś w Instytucie pracuje zaledwie kilka osób, gorliwie zajmujących się m.in. wydawaniem kwartalnika „Ethos”, który od lat cieszy się dużą renomą.

Co do osobistych wątków – od dawna przechowuję zdjęcie z Janem Pawłem II, zrobione po kanonizacji św. Teresy Benedykty od Krzyża w 1998 r. Byłem wówczas młodym księdzem i udało mi się nie tylko uczestniczyć w uroczystościach na Placu św. Piotra w Rzymie, lecz także następnego dnia koncelebrować z Papieżem poranną Mszę św.. Po Eucharystii, fotograf papieski uchwycił w bibliotece moment, w którym Jan Paweł II trzyma rękę na moim barku. Wymieniliśmy wtedy kilka słów z Papieżem… Niezapomniane chwile, wielkie wzruszenie. Dla mnie to spotkanie posiada też wymiar symboliczny, bo Edyta Stein, jej biografia, duchowość, filozofia, mają ogromne znaczenie, podobnie jak to jest w przypadku Jan Pawła II. Biorąc z nich przykład, warto ciągle odkrywać nowe horyzonty. Jan Paweł II pozostaje wielkim autorytetem moralno-duchowym. Także dziś możemy go traktować jako przewodnika w bardzo wielu obszarach życia, jako proroka, który stale nam towarzyszy.

Na początku naszej rozmowy wspomniałem o wykładach prof. Aguasa. To bardzo dobry znawca dziedzictwa Karola Wojtyły. Otrzymując zaproszenie z Instytutu, poprosił, by poza wizytą w Lublinie mógł odwiedzić kilka innych polskich miejsc związanych z Janem Pawłem II. Gdy już pojawił się wśród nas, profesor z Filipin zawstydzał spotkanych ludzi skalą nieukrywanej miłości do Papieża Polaka. To rodzi nie tylko podziw, ale także zobowiązanie dla rodaków Karola Wojtyły.

***

Instytut Jana Pawła II KUL to międzywydziałowy ośrodek Uniwersytetu, którego celem jest prowadzenie „studiów nad myślą i dziełem Papieża Jana Pawła II oraz budowanie wspólnoty osób w duchu głoszonej przez Niego nauki Chrystusa”. Jego założycielem i wieloletnim dyrektorem był ks. prof. Tadeusz Styczeń.

Pierwsza sesja, która zapowiadała działalność Instytutu odbyła 12 maja 1979 roku, tuż przed pierwszą pielgrzymką Jana Pawła II do Polski. W ramach cyklu wykładów pod wspólnym hasłem „Nasz Profesor Papieżem”, wystąpił z odczytem pt. „Filozof i moralista” uczeń i następca kard. Karola Wojtyły na Katedrze Etyki, ks. doc. Tadeusz Styczeń.
Później, w ramach powstałego w 1982 roku Instytutu prowadzone było Konwersatorium Myśli Jana Pawła II, których zwieńczeniem były doroczne konferencje naukowe. Konferencje dotyczyły obrony życia, małżeństwa i rodziny, „człowieka, poszukującego własnej tożsamości”, Ewangelii i kultury, problemowi wolności i wiele innych. Brali w nich udział naukowcy, ludzie sztuki i kultury tej miary, co Michel Schooyans, Karl Dedecius, Aleksander Gieysztor, Mieczysław A. Krąpiec OP, prof. Andrzej Szostek, Rocco Butiglione, i in.

Instytut prowadzi także intensywną działalność edytorską – publikuje książki oraz kwartalnik Ethos. Publikacje książkowe ukazują się seriach wydawniczych: „Jan Paweł II naucza”, „Sympozja Instytutu Jana Pawła II”, „Człowiek i moralność”, „Biblioteka „Ethosu”, „Papieża Wojtyły posługa myślenia”, „Dzieła zebrane ks. Tadeusza Stycznia”. Do tej pory w tych seriach i poza nimi ukazało się ponad 120 książek pomimo trudności, piętrzonych przez władze PRL, związanych z zakupem papieru i działaniem cenzury.

Najcenniejsza wśród wydanych książek jest pozycja „Przekroczyć próg nadziei” przekazana Instytutowi w darze osobiście przez Jana Pawła II. Godnym podkreślenia jest również wydanie przez Instytut w języku angielskim publikacji Medicine and Law: for or against Life, Libreria Editrice Vaticana, Citta del Vaticano 1999, przekazanej wszystkim członkom Papieskiej Akademii Życia podczas dorocznego spotkania w Rzymie w lutym 1999 roku.

Kwartalnik „Ethos” rozpoczął się ukazywać po kilkuletnich staraniach dopiero w roku 1988. Na decyzję ówczesnych władz, zezwalającą na jego wydawanie, wpłynęła zapewne atmosfera poprzedzająca III pielgrzymkę Ojca św. do Polski oraz bezpośrednia interwencja w tej sprawie abpa Achille Silvestrini. Wyrażona zgoda zawierała klauzulę, iż poszczególny „Ethos” nie może przekraczać nakładu 5 000 egzemplarzy oraz 10 arkuszy drukarskich w formacie B-5. Redakcja utrzymuje kontakty z autorami zagranicznymi, przede wszystkim z obszaru języka angielskiego, włoskiego i niemieckiego. Z pismem współpracowali między innymi Giovanni Reale, Rocco Buttiglione, Robert Spaemann, Norman Davis, George Weigel, Joseph Ratzinger, Angelo Scola, Josef Seifert, John Crosby, Karl Dedecius, Adam Potkay, Joel Marks i Masakatsu Fujita.