Książka Żaryna o Kościele w PRL

Instytut Pamięci Narodowej opublikował syntetyczną analizę dziejów Kościoła w Polsce w okresie komunistycznego totalitaryzmu. Autorem książki: „Kościół w PRL” jest dr Jan Żaryn, pracownik IPN, wybitny specjalista w zakresie historii Kościoła XX stulecia.

Zdaniem kard. Józefa Glempa, który uczestniczył w prezentacji, książka dr. Żaryna wypełnia bardzo istotną lukę, gdyż przypatrując się postawie Kościoła w okresie PRL, można wyciągnąć bardzo istotne wnioski także na przyszłość. Jest to tym bardziej ważne – podkreślił – że obecne pokolenie zdaje się żyć już innymi porblemami i mało pamieta o historii.
Janusz Krupski, wiceprezes IPN, zaznaczył, że książka ta stanowi cenny wkład do polskiej historiografii prezentującej najnowsze dzieje Kościoła, gdyż sczzególnym przedmiotem zainteresowania autora w tym przypadku był nie tylko Kościół hierrachiczny, ale w pierwszym rzędzie istniejące w PRL środosika katolików świeckich. Jest to zatem pierwsza monograficzna prezentacja działalności laikatu, róznych jego zrzeszeń i stowarzyszeń w okresie Polski Ludowej.
Krupski podkreślił, że wartością książki jej jej obiektywim,związany z przełamaniem dość wąskich schematów myślenia, jakie ongiś zaprezentował Andrzej Micewski w pracy « Współrządzić czy nie kłamać ». Dodał, że praca ta opisuje w obiektywny sposób zmagania laikatu pomiędzy nurtem zmierzającym do kolaborcji w ramach otrzymanej koncesjim (tak jak PAX), a nurtami, które PRL-owską koncesję, niewolną od różnorodnych uwikłań, starały się wykorzystać na rzecz budowania kolejnych przestrzeni niezależności.
Jan Żaryn poinformował, że przygotowując monografię opierał się na dwóch całkiem różnych, acz komplementarnych zespołach archiwalnych tj. na Archiwum Prymasowskich oraz źródłach IPN, które stanowią zbriód dawnych archiwaliów MSW, informujący przede wszystkim o stopniu inwigilacji oraz represji Kościoła i srodowisk polskiego laikatu.
„Kościół w PRL” jest próba popularnego przybliżenia czytelnikowi głównych etapów historii Kościoła w PRL i jego oporu wobec komunistycznego reżimu. Autor koncertuje się na analizie stosunków państwo-Kościół oraz na represjach, jakich w poszczególnych okresach doznawał Kościół. W szczegółowy sposób omawia tzw. politykę wyznaniową i jej ewolucję w czasach PRL.
Szczególnym walorem książki – w porównaniu z innymi podobnymi opracowaniami – jest zarys aktywności katolików świeckich i ich stowarzyszeń. Pokazane są też – prowadzone przez władze – próby rozbijania i manipulacji wobec tych środowisk. Wiele miejsca autor poświęca także omówieniu działalności – pomijanych dotąd – środowisk chadeckich i narodowych. To one w okresie PRL były najostrzej represjonowane.
Pracę wzbogacają liczne, niepublikowane dotąd zdjęcia i dokumenty z archiwów IPN, bądź prywatnych zbiorów Autora.
Jan Żaryn, Kościół w PRL, seria „Najnowsze dzieje Polski”, Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2004.