Leon XIV: archeologia chrześcijańska jest ważnym narzędziem ekumenizmu

O żywotności i znaczeniu badań archeologicznych, nie tylko w perspektywie naukowej, ale też ekumenicznej powiedział 11 grudnia Ojciec Święty przyjmując na audiencji społeczność Papieskiego Instytutu Archeologii Chrześcijańskiej. Obchodzi on 100-lecie istnienia. Przy tej okazji papież zaznaczył, że archeologia wnosi też wkład w przypominaniu Europie o jej chrześcijańskich korzeniach.

Ojciec Święty Leon XIV powiedział:

W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

Pokój z wami!

Eminencjo,

Księże Prałacie Rektorze, Księże Prałacie Sekretarzu,

drodzy Wykładowcy, Pracownicy i Studenci!

Dzisiaj mija sto lat od czasu, gdy mój czcigodny Poprzednik Pius XI w Motu proprio I primitivi cemeteri di Roma cristiana przypomniał, że „rzymscy Papieże uważali zawsze za swój wyłączny obowiązek opiekę i strzeżenie” dziedzictwa sakralnego, w szczególności „podziemnych cmentarzy, powszechnie zwanych katakumbami”, nie pomijając „bazylik wzniesionych wewnątrz miejskich murów i ozdobionych wspaniałymi mozaikami, niezliczonymi szeregami inskrypcji, malowidłami i rzeźbami, wyposażenia cmentarnego i przedmiotów liturgicznych”. W tym samym dokumencie Pius XI wspomniał „nigdy dostatecznie docenionego Giovanniego Battistę [de] Rossiego” i mówił o „Antonio Bosio, niezmordowanym badaczu świętych rzymskich zabytków”[1], czyli o pionierach archeologii chrześcijańskiej.

Przy tamtej okazji Papież postanowił dodać Papieski Instytut Archeologii Chrześcijańskiej do Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej i Papieskiej Rzymskiej Akademii Archeologii, aby „zachęcić zainteresowanych młodych ludzi, ze wszystkich krajów i narodowości, do studiowania i prowadzenia badań naukowych nad zabytkami starożytności chrześcijańskiej”[2]. Po upływie wieku misja ta jest bardziej niż kiedykolwiek aktualna, również dzięki międzynarodowym kongresom archeologii chrześcijańskiej, poprzez które Instytut promuje studium w dyscyplinie mającej znaczenie nie tylko dla nauk historycznych, ale także dla wiary i tożsamości chrześcijańskiej.

Z okazji tej rocznicy, w wydanym dziś Liście apostolskim, chciałem zaproponować kilka refleksji na temat znaczenia archeologii. Teraz pragnę po prostu poczynić kilka uwag.

Po pierwsze, nauczanie „archeologii chrześcijańskiej”, rozumianej jako badanie zabytków z pierwszych wieków chrześcijaństwa, ma swój własny status epistemologiczny ze względu na swoje specyficzne ramy chronologiczne, historyczne i tematyczne. Niemniej jednak zauważamy, że w innych kontekstach nauczanie to jest włączane w zakres archeologii średniowiecznej. W związku z tym sugeruję, abyście stali się orędownikami specyfiki swojej dyscypliny, w której przymiotnik „chrześcijańska” nie ma na celu wyrażenia perspektywy konfesyjnej, ale kwalifikuje samą dyscyplinę jako posiadającą własną godność naukową i profesjonalną.

Archeologia chrześcijańska jest ponadto dziedziną badań dotyczącą historycznego okresu jedności Kościoła, dlatego może być cennym narzędziem dla ekumenizmu: różne wyznania mogą bowiem rozpoznać swoje wspólne korzenie poprzez studium starożytności chrześcijańskiej i w ten sposób pobudzać dążenie do pełnej komunii. W tym względzie mogłem doświadczyć tego podczas mojej ostatniej podróży apostolskiej, kiedy to w İzniku, czyli starożytnej Nicei, wraz z przedstawicielami innych Kościołów i Wspólnot kościelnych upamiętniłem pierwszy Sobór Ekumeniczny. Obecność pozostałości starożytnych budowli chrześcijańskich była dla nas wszystkich poruszająca i motywująca. W tej kwestii doceniam dzień studyjny, który zorganizowaliście we współpracy z Dykasterią do spraw Ewangelizacji.

Zachęcam was również, abyście poprzez swoje studia brali udział w „dyplomacji kultury”, której świat tak bardzo potrzebuje w naszych czasach. Poprzez kulturę duch ludzki przekracza granice narodów i pokonuje bariery uprzedzeń, aby służyć dobru wspólnemu. Wy również możecie przyczynić się do budowania mostów, sprzyjania spotkaniom i podtrzymywania zgody.

Jak wspomniałem w Liście apostolskim, w 1925 r. obchodzono „Jubileusz pokoju”, a obecnie obchodzimy „Jubileusz nadziei”. Dlatego wasz Instytut, w pewnym sensie, idealnie łączy pokój i nadzieję. I rzeczywiście, jesteście nosicielami pokoju i nadziei wszędzie tam, gdzie prowadzicie wykopaliska i badania, tak że rozpoznając waszą biało-czerwoną chorągiew z wizerunkiem Dobrego Pasterza, otwierają się przed wami drzwi nie tylko jako nosicielom wiedzy i nauki, ale także jako zwiastunom pokoju.

Na koniec chciałbym przywołać fragment przemówienia św. Jana Pawła II, zatytułowanego Wspólne korzenie chrześcijańskie narodów Europy, w którym powiedział: „Europa potrzebuje Chrystusa i Ewangelii, ponieważ w niej są korzenie wszystkich jej ludów. Bądźcie także i wy wsłuchani w to orędzie!” (6 listopada 1981 r.)[3]. Wśród korzeni społeczeństwa i narodów europejskich znajduje się z pewnością chrześcijaństwo wraz ze swymi źródłami literackimi i zabytkami; a praca archeologów jest odpowiedzią na wezwanie, które właśnie przywołałem.

Dziękuję wam, najmilsi, za wasze zaangażowanie! Niech Papieski Instytut Archeologii Chrześcijańskiej z nową energią kontynuuje swoją cenną posługę dla Kościoła i kultury. Powierzam tę nadzieję wstawiennictwu Najświętszej Maryi Panny i z serca udzielam wam Apostolskiego Błogosławieństwa. Dziękuję.

[1] Motu proprio Papieża Piusa XI o Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej i o nowym Papieskim Instytucie Archeologii Chrześcijańskiej, tłum. Elżbieta Kolbus „Vox Patrum” 22 (2002), t. 42-43, s. 19-20.

[2] Tamże, s. 23.

[3] Jan Paweł II, Nauczanie papieskie, t. IV, 2, tłum. Eugeniusz Weron, SAC, Antoni Jaroch, SAC, Poznań 1989, s. 248.