Lublin: o koncepcjach filozoficznych abp. Życińskiego w 1. rocznicę śmierci

Koncepcjom filozoficznym w spuściźnie naukowej abp. Józefa Życińskiego poświęcona była konferencja zorganizowana dziś w Lublinie, wspólnie przez wydziały filozoficzne trzech uniwersytetów. Konferencja „Przyroda – człowiek – Bóg. Wokół myśli filozoficznej Arcybiskupa Józefa Życińskiego” odbyła się 10 lutego, w 1. rocznicę śmierci metropolity lubelskiego w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Spotkanie otworzył rektor KUL ks. prof. Stanisław Wilk. Przywołując postać Wielkiego Kanclerza uczelni, zauważył, że cechowało go odrzucenie relatywizmu, które można było zaobserwować w promowanych przez niego formach obecności Kościoła w życiu publicznym.

– Abp Życiński doskonale rozpoznawał znaki czasu oraz istniejące w świecie odwiecznie napięcie między dobrem a złem – mówił rektor Wilk. – Z klasą wielkiego humanisty ukazywał rozległą perspektywę nowych apostolskich wyzwań, bo przy całej swojej pasji naukowej był przede wszystkim pasterzem. Wskazywał zagrożenia, ale zawsze uświadamiał nam w sposób sobie właściwy, nieraz sarkastyczny, że lęk przez te zagrożenia wzbudzany nie należy do kanonu cnót chrześcijańskich – dodał.

Ks. prof. Wilk podkreślił, że najgłębszym podłożem myśli abp. Życińskiego był „humanizm rozumiany jako skupienie się na człowieku, zawsze jednak w perspektywie prawdy o łasce przyniesionej na ziemię przez Chrystusa”. Rektor KUL zauważył, że b. metropolita lubelski, obdarzony wieloma talentami i wielką sprawnością intelektualną, z łatwością i kompetencją poruszał się po nieznanych wielu humanistom obszarach wiedzy. W swoich wystąpieniach potrafił jednak o trudnych pojęciach mówić bardziej zrozumiałym językiem – zauważył.

Pierwszą sesję poprowadził dziekan Wydziału Filozofii Uniwersytetu Jana Pawła II ks. prof. Janusz Mączka, który przedstawił wykład nieobecnego ks. prof. Michała Hellera. Przypomniał, że wspólna działalność ks. prof. Hellera i ks. Życińskiego rozpoczęła się w 1976 roku i trwała do ostatnich chwil.

Ks. prof. Heller zaznaczył, że spuścizna naukowa i literacka zmarłego metropolity wymaga przeczytania na nowo i poddania krytyce. „W jego przedbiskupich latach w znacznej mierze pracowaliśmy razem, ale dopiero teraz przeglądając jego publikacje, zorientowałem się, że wyłania się z nich spójny program filozoficzny” – napisał.

Ks. prof. Heller zwrócił uwagę na fascynację nauką abp. Życińskiego. „Pracowaliśmy w dużej mierze niezależnie od siebie, ale obaj mieliśmy ciągoty do pióra i publikowaliśmy sporo na tematy filozoficzno-naukowe. Zapotrzebowanie na nie było ogromne” – zaznaczył. Wspominał wspólne książki: „Wszechświat i filozofia”, „Drogi myślących”, „Filozofować w kontekście nauki”, „Wszechświat: maszyna czy myśl”, „Dylematy ewolucji”. „W tamtych czasach książek reprezentujących inny niż oficjalny marksistowski pogląd było mało i kilkutysięczny nakład znikał na pniu” – zauważył.

Ks. Heller wymienił też najważniejsze wątki książek abp. Życińskiego, w tym polemikę z filozofią neopozytywizmu. „Uwiódł go także poetycki aspekt myśli Whiteheada i to pozostało mu do końca. Jednakże był zbyt twórczym filozofem, by tylko powtarzać myśli Whiteheada i zwolenników filozofii protestu, często w oryginalny sposób wykorzystywał ją do własnych celów” – napisał prof. Heller.

Jako istotne zagadnienia filozofii Józefa Życińskiego ks. prof. Heller wskazał racjonalność i filozoficzny pluralizm. Pytania o racjonalność rozwoju nauki wciągnęły ks. Życińskiego, a ślady tej fascynacji można znaleźć w jego wielu publikacjach. „Błądzi więc neopozytywizm, który głosi, że jedyną metodą jest ciasno rozumiana metoda empiryczna, błądzi marksistowski materializm, który nie dopuszcza niczego poza metodą dialektyczną” – streszczał poglądy przyjaciela ks. prof. Heller.

Podkreślił, że metodologiczny pluralizm stwarza miejsce dla autentycznej metafizyki. „Choć nigdy nie użył określenia „odnowa metafizyki”, to biorąc pod uwagę pasję i częstość, z jaką o niej pisał, można przypisać mu zamysł kryjący się pod tym hasłem” – zauważył.

Dodał, że abp Życiński „widział możliwość zastosowania przynajmniej niektórych metod analitycznych do tradycyjnej metafizyki i dostrzegał w tym dużą szansę”. „Jego ideę zmierzania w tym kierunku nazywam programem odnowy metafizyki i sądzę, że ten program jest tematem jego najważniejszych dzieł filozoficznych – dwóch tomów „Teizm i filozofia analityczna” – napisał dalej ks. prof. Heller zaznaczając, że źle by się stało, gdyby nikt tego dzieła nie podjął.

„Józef Życiński, wielki zwolennik racjonalności i polemista, często kieruje pióro przeciw nieużywaniu i nadużywaniu rozumu. Od momentu, kiedy został biskupem, w jego pracach można zauważyć wyraźne przesuwanie się akcentów. Nigdy nie porzucił głębszej refleksji filozoficznej, ale narastająca liczba obowiązków wymuszała kierowanie uwagi na bardziej praktyczne sprawy związane z duszpasterstwem” – stwierdził autor tekstu. Dodał, że jako biskup i metropolita lubelski ks. Życiński zabierał głos szczególnie w dwóch kwestiach: zjawiska postmodernizmu i religijnego fundamentalizmu przejawiającego się zwalczaniem teorii ewolucji.

Przyjaciel zmarłego metropolity podkreślił, że jego dzieło nie zostało dokończone. Z odnalezionych w jego komputerze materiałów do dwóch projektów jeden ukazał się drukiem wkrótce po śmierci autora. Druga książka, na bazie wykładów wygłoszonych w KUL w latach 2006-07 na temat elementów platonizmu w podstawach matematyki, zredagowana przez ks. prof. Hellera, ukaże się staraniem Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych.

W kolejnej sesji konferencji z wykładami wystąpili filozofowie z Uniwersytetu Kard. Stefana Wyszyńskiego, prof. Anna Lemańska i ks. prof. Józef Dołęga, zaś w trzeciej – gospodarze, pracownicy Wydziału Filozoficznego KUL, prof. Piotr Gutowski i ks. prof. Alfred Wierzbicki.

W trakcie konferencji Mszę św. w kościele akademickim w intencji śp. metropolity lubelskiego odprawił bp Mieczysław Cisło.